نمونه دادخواست استرداد هدایای نامزدی

در صورت برهم خوردن وصلت منظور در دوران نامزدی، مطابق قانون مدنی ایران، هر یک از نامزدها حق دارد هدایای تقدیم شده را مطالبه کند. این حق بر اساس مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنی، شامل بازپس گیری عین هدایای موجود و در شرایط خاص، مطالبه قیمت هدایای تلف شده می شود که نیازمند تنظیم و تقدیم دادخواست حقوقی است.

دوران نامزدی، پیش درآمدی بر زندگی مشترک است که با آداب و رسوم خاص خود، شامل تبادل هدایا و تحکیم روابط میان دو خانواده می شود. این هدایا که با نیت و قصد وصلت منظور (ازدواج) تقدیم می گردند، از جایگاه حقوقی ویژه ای برخوردارند. اما گاهی اوقات، این دوران شیرین به سرانجام نمی رسد و وصلت مورد نظر به هر دلیلی محقق نمی شود. در چنین شرایطی، یکی از چالش های حقوقی پیش رو، مسئله استرداد یا بازپس گیری هدایایی است که در طول دوران نامزدی رد و بدل شده اند. این مقاله به تفصیل به مبانی قانونی، مراحل اجرایی و ارائه نمونه دادخواست و اظهارنامه استرداد هدایای نامزدی می پردازد تا راهنمایی جامع برای افراد درگیر در چنین موقعیت هایی باشد.

مفهوم حقوقی نامزدی و جایگاه هدایا در آن

نامزدی در حقوق ایران به معنای وعده ازدواج است و تا زمانی که عقد نکاح (عقد رسمی ازدواج) جاری نشده باشد، هیچ گونه رابطه زوجیت شرعی و قانونی میان طرفین برقرار نمی گردد. این دوران، فرصتی برای شناخت بیشتر و ایجاد آمادگی برای زندگی مشترک است.

تفاوت نامزدی با عقد نکاح

اساساً، تفاوت بنیادین نامزدی با عقد نکاح در عدم ایجاد علقه ی زوجیت است. نامزدی یک عقد جایز محسوب می شود؛ به این معنا که هر یک از طرفین می تواند در هر زمان و بدون نیاز به موافقت طرف مقابل، آن را برهم بزند. این امر با عقد نکاح که عقدی لازم است و فسخ آن تنها در موارد قانونی خاص یا با توافق طرفین (طلاق) میسر است، تفاوت اساسی دارد. این تفاوت در ماهیت حقوقی، آثار و تبعات قانونی متفاوتی را نیز در پی دارد، از جمله در خصوص استرداد هدایا.

هدف از دادن هدایا در دوران نامزدی

هدایایی که در دوران نامزدی رد و بدل می شوند، معمولاً با قصد و نیت خاصی اهدا می گردند که همان وصلت منظور یا انجام ازدواج است. این هدایا، ابراز محبت، احترام و تعهد به تشکیل زندگی مشترک تلقی می شوند و با این پیش فرض داده می شوند که نهایتاً به ازدواج منجر خواهند شد. این قصد، مبنای حقوقی اصلی برای امکان استرداد هدایا در صورت عدم وقوع ازدواج است.

چرا هدایا قابل استرداد هستند؟

قابلیت استرداد هدایای نامزدی ریشه در یک شرط ضمنی دارد: تحقق وصلت منظور. به عبارت دیگر، این هدایا با شرط ضمنی انجام ازدواج داده شده اند. زمانی که این شرط محقق نمی شود، مبنای حقوقی اهدا نیز از بین می رود و در نتیجه، دهنده هدیه حق بازپس گیری آن را پیدا می کند. این قاعده از اصول عدالت و انصاف حقوقی نشأت می گیرد که هر یک از طرفین را از بی جهت متضرر شدن در صورت عدم تحقق وعده ای که مبنای خاصی برای اقدامات بوده است، باز می دارد.

مبانی قانونی استرداد هدایای نامزدی (بررسی ماده ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنی)

قانون مدنی ایران به صراحت به موضوع استرداد هدایای دوران نامزدی پرداخته و دو ماده اصلی را به این امر اختصاص داده است که در ادامه به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرند.

ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی

ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی بیان می دارد:
هر یک از نامزدها می تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند. اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می شود؛ مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.

این ماده ستون فقرات دعوای استرداد هدایای نامزدی است و شامل نکات کلیدی زیر می شود:

• شرایط اصلی استرداد: شرط اساسی برای مطالبه هدایا، به هم خوردن وصلت منظور است. یعنی قصد ازدواج وجود داشته اما ازدواج به وقوع نپیونسته باشد.
• چه کسی می تواند مطالبه کند؟ هر یک از نامزدها (زن یا مرد) یا ابوین (پدر و مادر) او که هدیه را داده اند، حق مطالبه دارند.
• از چه کسی می توان مطالبه کرد؟ از طرف مقابل (نامزد سابق) یا ابوین او که هدیه را دریافت کرده اند.
• وضعیت عین هدیه:
  • اگر عین هدیه موجود باشد: عین آن هدیه (مثلاً حلقه نامزدی) قابل استرداد است.
  • اگر عین هدیه تلف شده باشد: در این صورت، مطالبه قیمت هدیه امکان پذیر است، اما نه برای هر هدیه ای. این حکم صرفاً شامل هدایایی می شود که عادتاً نگاه داشته می شود (یعنی مصرفی نیستند، مانند طلا، ساعت، لوازم خانه).
• استثنائات مطالبه قیمت: اگر هدایایی که عادتاً نگاه داشته می شوند، بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشند (مثلاً سرقت یا حوادث طبیعی)، مطالبه قیمت آن ها امکان پذیر نخواهد بود. اثبات تقصیر گیرنده هدیه (مانند نگهداری نامناسب یا فروش بدون اطلاع) بر عهده خواهان است.

ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی

ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی به یک استثناء مهم در خصوص مطالبه قیمت هدایا اشاره دارد:
مفاد ماده قبل از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد مجری نخواهد بود.

بر اساس این ماده، اگر به هم خوردن نامزدی به دلیل فوت یکی از نامزدها باشد، تنها عین هدایای موجود (چه مصرفی و چه غیرمصرفی) قابل استرداد است. در این حالت، حتی اگر هدیه از نوع عادتاً نگاه داشته می شود باشد و تلف شده باشد، مطالبه قیمت آن از ورثه متوفی یا از نامزد زنده امکان پذیر نیست. منطق این ماده آن است که در فوت، هیچ گونه تقصیر یا سوءنیتی از جانب طرفین وجود ندارد و مطالبه قیمت، بار اضافی و ناعادلانه ای را بر ورثه یا طرف مقابل تحمیل می کند.

تفاوت با هبه و رجوع از هبه (بعد از عقد نکاح)

مهم است که استرداد هدایای نامزدی را با احکام هبه (بخشش) و رجوع از هبه که در قانون مدنی برای هدایای پس از عقد نکاح پیش بینی شده، اشتباه نگیریم.

ماده ۸۰۳ قانون مدنی بیان می دارد:
بعد از قبض، واهب می تواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع کند، مگر در موارد ذیل:

1. در صورتی که متهب (گیرنده هدیه) پدر یا مادر یا اولاد واهب باشد.
2. در صورتی که هبه معوض باشد و عوض هم داده شده باشد.
3. در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود.

چرا هدایای بعد از عقد مشمول ماده ۱۰۳۷ نیستند؟
پس از جاری شدن عقد نکاح، رابطه طرفین از نامزدی به زوجیت تغییر می یابد. در این حالت، هدایا دیگر با قصد وصلت منظور (که محقق شده است) داده نمی شوند، بلکه با قصد ایجاد مودت و محبت در زندگی مشترک یا به عنوان بخششی بین زن و شوهر اهدا می گردند. بنابراین، احکام ماده ۱۰۳۷ که مخصوص دوران نامزدی است، دیگر کاربرد ندارد و احکام هبه (مواد ۷۹۵ تا ۸۰۷ قانون مدنی) بر این هدایا حاکم خواهد بود. رجوع از هبه پس از عقد بسیار دشوارتر است و تنها در صورت وجود شرایط خاص و عدم شمول استثنائات ماده ۸۰۳ امکان پذیر است. به عنوان مثال، اگر شوهر طلایی را به همسرش هدیه دهد و زن آن را بفروشد یا به دیگری هبه کند، مرد دیگر نمی تواند آن طلا را پس بگیرد.

انواع هدایای دوران نامزدی از منظر استرداد

قانون مدنی ایران بین انواع هدایا از نظر قابلیت استرداد تمایز قائل شده است. این تمایز در ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی به عبارت هدایایی که عادتاً نگاه داشته می شود اشاره دارد.

هدایای مصرف شدنی

این دسته از هدایا شامل اشیایی است که با یک یا چند بار استفاده، ماهیت اصلی خود را از دست می دهند یا به کلی مصرف می شوند. مانند:

• گل و شیرینی
• لباس، عطر و لوازم آرایشی
• مواد غذایی و نوشیدنی
• کارت هدیه که اعتبار آن مصرف شده باشد

قابلیت استرداد: اصولاً، هدایای مصرف شدنی پس از مصرف شدن، نه عینشان قابل استرداد است و نه قیمتشان قابل مطالبه. فرض قانون گذار این است که این هدایا برای استفاده فوری داده شده اند. حتی اگر مصرف این هدایا به دلیل برهم خوردن نامزدی متوقف شده باشد و عین آن ها موجود باشد، مطالبه قیمت آن ها در صورت مصرف منطقی و بدون تقصیر، با دشواری مواجه است. مگر اینکه اثبات شود طرف مقابل با سوءنیت و صرفاً برای جلوگیری از استرداد، اقدام به مصرف بی رویه یا عمدی آن ها کرده باشد که اثبات آن بسیار دشوار است.

هدایای غیر مصرفی (قابل نگهداری)

این گروه شامل هدایایی است که دوام و بقا دارند و معمولاً برای نگهداری بلندمدت یا استفاده مکرر در نظر گرفته شده اند. این هدایا همان هایی هستند که عادتاً نگاه داشته می شوند. مانند:

• طلا و جواهرات (حلقه نامزدی، گردنبند، دستبند، گوشواره و …)
• ساعت های گران قیمت
• لوازم خانگی باارزش (یخچال، تلویزیون، ماشین لباسشویی و …)
• خودرو
• تابلوهای هنری و عیانی
• زمین یا ملک (در صورت اهدا)

شرایط استرداد:

1. استرداد عین: اگر عین این هدایا موجود باشد، خواهان حق مطالبه و بازپس گیری عین آن را دارد.
2. مطالبه قیمت در صورت تلف: اگر عین این هدایا تلف شده باشد، خواهان می تواند قیمت روز آن ها را مطالبه کند. اما این مطالبه منوط به اثبات این است که تلف شدن هدیه با تقصیر (عمد یا اهمال) گیرنده هدیه بوده است. به عنوان مثال، اگر گیرنده هدیه آن را بدون اطلاع و اجازه خواهان بفروشد، یا در نگهداری آن قصور ورزد و به سرقت برود، مسئول جبران قیمت آن خواهد بود. اما اگر تلف شدن بدون تقصیر گیرنده باشد (مانند سرقت منزل بدون سهل انگاری گیرنده، سیل، زلزله)، مطالبه قیمت امکان پذیر نخواهد بود (با رعایت استثنای ماده ۱۰۳۸ در مورد فوت).

هدایای غیر مادی یا خدمات

این دسته شامل هزینه ها و خدماتی است که در دوران نامزدی انجام می شود اما ماهیت مادی قابل استرداد ندارند. مانند:

• هزینه های سفر و گردشگری
• هزینه های رستوران و تفریحات
• هزینه های آموزشی (مثلاً پرداخت شهریه کلاس زبان طرف مقابل)
• هزینه های مربوط به برگزاری مراسم اولیه نامزدی

قابلیت مطالبه: اصولاً این هزینه ها و خدمات، قابل مطالبه و استرداد نیستند. از نظر حقوقی، این موارد به عنوان مصرف شده تلقی می شوند و عین خارجی قابل بازپس گیری ندارند. تنها در صورتی که بتوان اثبات کرد این هزینه ها در قالب خسارت مادی ناشی از به هم خوردن نامزدی (مانند هزینه های غیرقابل برگشت برای تدارکات مراسم ازدواج که به صورت قطعی انجام شده) وارد شده اند و طرف مقابل بدون دلیل موجه باعث برهم خوردن نامزدی شده، ممکن است امکان مطالبه بخشی از آن در قالب دعوای مطالبه خسارت فراهم شود که این بحث با استرداد هدایا متفاوت است و پیچیدگی های اثباتی خاص خود را دارد.

شناخت دقیق از ماهیت هدایا و تفکیک آن ها به دسته های مصرفی و غیرمصرفی، نقش کلیدی در موفقیت یا عدم موفقیت دعوای استرداد هدایای نامزدی ایفا می کند. این تمایز نه تنها در تعیین قابلیت بازپس گیری عین یا قیمت هدیه مؤثر است، بلکه بر بار اثبات خواهان نیز تأثیر مستقیم دارد.

مراحل قانونی استرداد هدایای نامزدی (گام به گام)

روند قانونی استرداد هدایای نامزدی، فرآیندی چند مرحله ای است که نیازمند آگاهی و دقت در هر گام است.

گام اول: تلاش برای حل و فصل دوستانه و مذاکره

پیش از هر اقدام حقوقی رسمی، توصیه می شود که طرفین یا خانواده هایشان تلاش کنند تا از طریق مذاکره و گفت وگو، به یک توافق دوستانه دست یابند. این روش، علاوه بر حفظ روابط انسانی، از صرف هزینه های زمانی و مالی دادرسی جلوگیری می کند. گاهی یک گفت وگوی محترمانه می تواند سوءتفاهمات را برطرف کرده و به بازگشت هدایا منجر شود.

گام دوم: ارسال اظهارنامه رسمی (اولتیماتوم قانونی)

در صورتی که مذاکرات دوستانه به نتیجه نرسد، گام بعدی ارسال یک اظهارنامه رسمی از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. اظهارنامه، یک اخطار قانونی است که به طرف مقابل مهلتی برای استرداد هدایا می دهد و در صورت عدم پاسخگویی یا امتناع، به عنوان یکی از دلایل اثباتی در دادگاه مورد استناد قرار خواهد گرفت.

• اهمیت و ضرورت اظهارنامه: ارسال اظهارنامه نشان می دهد که خواهان پیش از طرح دعوا، تلاش خود را برای حل و فصل موضوع خارج از دادگاه انجام داده است. همچنین، محتویات اظهارنامه می تواند به خوانده اثبات کند که خواسته خواهان از قبل مطرح بوده است.
• نکات مهم در تنظیم اظهارنامه:
  • مشخصات دقیق: مشخصات کامل خواهان و خوانده (نام، نام خانوادگی، نشانی، کد ملی).
  • شرح هدایا: لیستی دقیق از هدایای تقدیم شده، با ذکر نوع، ویژگی ها و در صورت امکان، ارزش تقریبی آن ها.
  • تعیین مهلت: مهلتی معقول و مشخص (مثلاً ۵ تا ۱۰ روز) برای استرداد هدایا یا پاسخگویی.

نمونه کامل اظهارنامه استرداد هدایای نامزدی

اظهارکننده:

نام و نام خانوادگی: [نام کامل خواهان]

نام پدر: [نام پدر خواهان]

شماره ملی: [شماره ملی خواهان]

نشانی اقامتگاه: [نشانی کامل خواهان]

شماره تماس: [شماره تماس خواهان]

مخاطب اظهارنامه:

نام و نام خانوادگی: [نام کامل خوانده]

نام پدر: [نام پدر خوانده]

شماره ملی: [شماره ملی خوانده]

نشانی اقامتگاه: [نشانی کامل خوانده]

شماره تماس: [شماره تماس خوانده]

موضوع اظهارنامه: استرداد هدایای دوران نامزدی بر اساس ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی

متن اظهارنامه:

با سلام و احترام، به موجب این اظهارنامه به استحضار جنابعالی می رساند که اینجانب و شما در تاریخ [تاریخ تقریبی شروع نامزدی] وارد مرحله نامزدی شدیم و قصد بر تشکیل زندگی مشترک و ازدواج داشتیم. در راستای این وصلت منظور و بر اساس عرف و آداب معمول، اینجانب هدایایی را به شرح ذیل تقدیم جنابعالی نمودم:

1. یک عدد حلقه نشان (طلا/نقره) به ارزش تقریبی [مبلغ به ریال] ریال.
2. یک قطعه گردنبند طلا [وزن به گرم] گرم به ارزش [مبلغ به ریال] ریال.
3. یک عدد ساعت مچی برند [نام برند] به ارزش تقریبی [مبلغ به ریال] ریال.
4. لیست اقلام جانبی دیگر (در صورت وجود، مانند لباس، کیف، کفش، وسایل الکترونیکی) [شرح مختصر و ارزش تقریبی].

متأسفانه، بنا به دلایلی که خارج از اراده اینجانب بوده است، وصلت منظور به مرحله عقد نکاح نرسید و نامزدی بین ما به هم خورد. با توجه به اینکه هدایای فوق الذکر با قصد و نیت انجام ازدواج تقدیم شده بود و آن قصد محقق نشده است، مطابق ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی، اینجانب حق استرداد هدایای فوق را دارم.

لذا، از جنابعالی تقاضا می شود ظرف مدت حداکثر ۵ (پنج) روز از تاریخ ابلاغ این اظهارنامه رسمی، نسبت به استرداد کلیه هدایای تقدیمی فوق الذکر که عیناً موجود می باشند، اقدام فرموده و مراتب را به نشانی اینجانب اعلام نمایید.

بدیهی است در صورت عدم استرداد هدایا در مهلت مقرر و عدم پاسخگویی قانع کننده، اینجانب ناچار به طرح دعوای حقوقی در مراجع قضایی ذی صلاح (دادگاه خانواده) خواهم بود و کلیه هزینه های دادرسی و حق الوکاله وکیل، بر عهده جنابعالی خواهد بود.

با احترام و تشکر

نام و نام خانوادگی: [نام کامل خواهان]

امضاء: [امضاء خواهان]

تاریخ: [تاریخ تنظیم اظهارنامه]

گام سوم: طرح دعوای حقوقی در دادگاه خانواده (تنظیم و تقدیم دادخواست)

اگر با ارسال اظهارنامه نیز هدایا مسترد نشوند، راه حل نهایی، طرح دعوا در دادگاه است.

• دادگاه صالح: دعوای استرداد هدایای نامزدی، از جمله دعاوی مربوط به خانواده تلقی می شود و دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به آن را دارد.
• ثبت نام در سامانه ثنا: برای هر گونه اقدام قضایی، ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) الزامی است. کلیه ابلاغ ها و مکاتبات قضایی از طریق این سامانه صورت می گیرد.
• نکات مهم در تنظیم دادخواست: دادخواست باید با دقت و جامعیت تنظیم شود. مهمترین بخش ها عبارتند از:
  • خواهان: مشخصات کامل فرد مطالبه کننده.
  • خوانده: مشخصات کامل فردی که هدایا را دریافت کرده است.
  • خواسته: استرداد عین هدایای دوران نامزدی یا مطالبه قیمت هدایای دوران نامزدی (با توجه به موجود بودن یا تلف شدن عین و نوع هدیه).
  • دلایل و منضمات: مدارک اثباتی مانند اظهارنامه، فاکتورها، شهادت شهود.
  • شرح دادخواست: تشریح ماجرا، زمان نامزدی، تقدیم هدایا، به هم خوردن وصلت و امتناع از استرداد.
• نحوه تقویم خواسته و اهمیت آن: تقویم خواسته یعنی تعیین ارزش مالی خواسته. اگر خواسته استرداد عین باشد، باید ارزش تقریبی آن در دادخواست ذکر شود تا هزینه دادرسی بر اساس آن محاسبه شود. اگر خواسته مطالبه قیمت باشد، باید قیمت روز هدایا به عنوان خواسته تقویم گردد. دقت در تقویم خواسته از این جهت مهم است که هزینه دادرسی بر مبنای آن تعیین شده و همچنین در صلاحیت دادگاه (برخی دعاوی تا سقف معینی در شورای حل اختلاف رسیدگی می شوند، اما دعوای استرداد هدایا عمدتاً در دادگاه خانواده است).
• هزینه های دادرسی: شامل هزینه های ثبت دادخواست، ابلاغ و سایر تعرفه های قانونی است که بر اساس ارزش خواسته تعیین می گردد.

نمونه کامل دادخواست استرداد هدایای نامزدی

به نام خدا

خواهان:

نام و نام خانوادگی: [نام کامل خواهان]

نام پدر: [نام پدر خواهان]

کد ملی: [کد ملی خواهان]

نشانی کامل: [نشانی دقیق خواهان]

شماره تماس: [شماره تماس خواهان]

خوانده:

نام و نام خانوادگی: [نام کامل خوانده]

نام پدر: [نام پدر خوانده]

کد ملی: [کد ملی خوانده]

نشانی کامل: [نشانی دقیق خوانده]

شماره تماس: [شماره تماس خوانده]

وکیل/نماینده قانونی (در صورت وجود): [نام و مشخصات]

خواسته:

۱. صدور حکم مبنی بر الزام خوانده به استرداد عین هدایای دوران نامزدی به شرح لیست پیوست [در صورت وجود عین].

۲. در صورت عدم امکان استرداد عین (تلف یا مفقود شدن با تقصیر خوانده)، صدور حکم مبنی بر پرداخت قیمت روز هدایای دوران نامزدی به شرح لیست پیوست، مقوم به مبلغ [مبلغ کل قیمت هدایا به ریال] ریال.

۳. مطالبه کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل و…) از خوانده.

دلایل و منضمات دادخواست:

1. کپی برابر اصل کارت ملی و شناسنامه خواهان.
2. رونوشت اظهارنامه ارسالی به خوانده به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه].
3. لیست کامل هدایای تقدیمی در دوران نامزدی (پیوست شماره ۱).
4. کپی فاکتورهای خرید هدایا (در صورت وجود) (پیوست شماره ۲).
5. تصاویر و مستندات مربوط به هدایای تقدیمی (پیوست شماره ۳).
6. استشهادیه و شهادت شهود (در صورت نیاز).
7. نتیجه تحقیقات محلی (در صورت نیاز).

شرح دادخواست:

ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهرستان] با سلام و احترام؛

به استحضار عالی می رساند اینجانب [نام کامل خواهان] و خوانده محترم سرکار/جناب آقای/خانم [نام کامل خوانده]، از تاریخ [تاریخ شروع نامزدی] وارد مرحله نامزدی شدیم و بنا بر قصد و نیت ازدواج و تشکیل زندگی مشترک، هدایایی به شرح لیست پیوست (پیوست شماره ۱) را در طول این دوران به ایشان تقدیم نمودم. این هدایا شامل [ذکر چند نمونه از هدایا] می باشد که همگی با هدف تحکیم روابط و به منظور وقوع وصلت منظور اهدا گردیده اند.

متأسفانه، بنا به دلایلی که [اختیاری: شرح مختصر دلایل بهم خوردن نامزدی، بدون توهین یا اتهام]، وصلت منظور بین طرفین به هم خورد و هیچ گونه عقد نکاحی تا به امروز میان ما جاری نگردیده است. با توجه به عدم تحقق این قصد، اینجانب بارها به صورت دوستانه و نیز از طریق ارسال اظهارنامه رسمی به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه]، از خوانده تقاضای استرداد هدایای تقدیمی را نموده ام، اما متأسفانه تاکنون پاسخی دریافت نکرده و هدایای مذکور نیز مسترد نگردیده اند.

بر این اساس و مستنداً به ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی که مقرر می دارد: هر یک از نامزدها می تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند و اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می شود؛ مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.، اینجانب حق قانونی خود را برای استرداد عین هدایای موجود و یا در صورت تلف آن ها، مطالبه قیمت روز آن ها، محفوظ می دانم.

لذا با تقدیم این دادخواست، از آن مرجع محترم قضایی، تقاضای رسیدگی و صدور حکم بر اساس خواسته مذکور و نیز الزام خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی را دارم.

با تشکر و احترام فراوان

نام و نام خانوادگی خواهان: [نام کامل خواهان]

امضاء: [امضاء خواهان]

تاریخ: [تاریخ تنظیم دادخواست]

گام چهارم: ارائه مدارک و دلایل به دادگاه

در جلسات دادرسی، خواهان باید با ارائه مدارک و دلایل کافی، ادعای خود را اثبات کند. این مدارک شامل موارد زیر می شوند:

• لیست کامل مدارک اثباتی:
  • فاکتورهای خرید هدایا (در صورت وجود).
  • شهادت شهود (افرادی که در جریان نامزدی، تبادل هدایا و به هم خوردن آن بوده اند).
  • تصاویر، فیلم ها یا هر مدرک دیگری که نشان دهنده وجود هدایا و اعطای آن ها باشد.
  • پیامک ها، مکاتبات یا هرگونه اسناد الکترونیکی مرتبط.
  • رونوشت اظهارنامه ارسال شده.
• نحوه اثبات قصد وصلت: از طریق شهادت شهود، عکس های مراسم نامزدی، پیام ها و مکاتبات بین طرفین که نشان دهنده برنامه ریزی برای ازدواج است، می توان قصد وصلت را اثبات کرد.
• نحوه اثبات تلف شدن با تقصیر: اگر هدیه تلف شده باشد و خواهان قیمت آن را مطالبه کند، باید ثابت کند که تلف شدن به دلیل عمد یا اهمال خوانده بوده است. این امر ممکن است از طریق شهادت شهود، کارشناسی یا هر مدرک دیگری صورت گیرد.
• اهمیت سوگند در برخی موارد: در برخی شرایط که دلایل اثباتی کافی نیست، ممکن است دادگاه از یکی از طرفین درخواست سوگند کند.

گام پنجم: جلسات دادرسی و صدور رأی

دادگاه پس از بررسی دادخواست، مدارک، دلایل طرفین و شنیدن اظهارات آن ها، اقدام به صدور رأی می کند. این رأی می تواند مبنی بر استرداد عین هدایا، پرداخت قیمت آن ها یا رد دعوا باشد.

گام ششم: اجرای حکم

در صورت صدور رأی به نفع خواهان و قطعیت آن، حکم از طریق واحد اجرای احکام دادگاه به اجرا گذاشته می شود. در این مرحله، خوانده ملزم به استرداد هدایا یا پرداخت قیمت آن ها خواهد بود. در صورت امتناع، از طریق قانونی و با استفاده از قوه قهریه دولت، حکم اجرا خواهد شد.

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوای استرداد هدایا

برای موفقیت در دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی، ارائه مدارک کافی و مستدل به دادگاه از اهمیت بالایی برخوردار است. این مدارک به قاضی کمک می کند تا مالکیت، هدف از دادن هدایا و شرایط قانونی رجوع از آن ها را احراز کند.

• کارت ملی و شناسنامه خواهان: برای احراز هویت خواهان و پیگیری پرونده.
• اصل و کپی فاکتورهای خرید هدایا (در صورت وجود): فاکتورهای رسمی خرید طلا، جواهرات، ساعت، لوازم گران قیمت و سایر هدایای ارزشمند، از مهم ترین مدارک اثبات مالکیت و ارزش هدایا هستند.
• لیست دقیق هدایای تقدیمی: یک لیست جامع و مکتوب از تمامی هدایایی که به طرف مقابل یا ابوین او داده شده است، با ذکر مشخصات و ارزش تقریبی هر قلم.
• شهادت شهود: نام، مشخصات و شماره تماس افرادی که در جریان نامزدی بوده اند، شاهد تبادل هدایا بوده اند یا از به هم خوردن وصلت اطلاع دارند. شهادت این افراد می تواند به اثبات قصد ازدواج و اعطای هدایا کمک کند.
• تصاویر، فیلم ها یا هر مدرک دیگری: عکس ها و فیلم های مراسم نامزدی، جشن ها یا هر موقعیتی که در آن هدایا تقدیم شده اند، می توانند به عنوان دلایل اثباتی مهم به دادگاه ارائه شوند. پیامک ها، مکاتبات الکترونیکی یا هرگونه سندی که دال بر وجود هدایا و اعطای آن ها باشد نیز معتبر است.
• رونوشت اظهارنامه ارسال شده (در صورت ارسال): اگر پیش از طرح دعوا، اظهارنامه ای به خوانده ارسال شده باشد، رونوشت آن باید ضمیمه دادخواست شود تا نشان دهنده تلاش خواهان برای حل و فصل دوستانه باشد.
• مدارک اثبات کننده بهم خوردن نامزدی و عدم وقوع عقد نکاح: مدارکی که نشان دهد وصلت منظور محقق نشده و عقد نکاحی جاری نشده است. این مورد معمولاً با عدم وجود سند ازدواج رسمی اثبات می شود.
• گواهی عدم ثبت ازدواج (در صورت لزوم): اگر طرف مقابل مدعی وقوع عقد نکاح باشد، گواهی عدم ثبت ازدواج از اداره ثبت احوال می تواند این ادعا را رد کند.

نکات مهم و سوالات متداول در دعوای استرداد هدایا

دعوای استرداد هدایای نامزدی، با وجود ظاهر ساده، دارای ابعاد و نکات حقوقی پیچیده ای است که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف دعوا ضروری است.

چه زمانی نمی توان هدایا را پس گرفت؟

• اگر هدایا از نوع مصرف شدنی باشند و مصرف شده باشند.
• اگر وصلت منظور به دلیل فوت یکی از نامزدها به هم خورده باشد (در این صورت فقط عین هدایای موجود قابل استرداد است، نه قیمت).
• اگر عین هدایای غیر مصرفی (قابل نگهداری) بدون تقصیر گیرنده تلف شده باشد (مثلاً سرقت بدون اهمال).
• اگر هبه یا بخشش پس از عقد نکاح صورت گرفته باشد و مشمول یکی از استثنائات ماده ۸۰۳ قانون مدنی برای رجوع از هبه باشد (مانند فروش هدیه توسط گیرنده).
• اگر اثبات شود که هدیه با قصد صرفاً بخشش و بدون قید وصلت منظور اهدا شده باشد (که اثبات آن دشوار است).

آیا هدایای داده شده به والدین طرف مقابل نیز قابل استرداد است؟

بله، مطابق ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی، هدایایی که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است، قابل مطالبه هستند. بنابراین، اگر هدایایی مستقیماً به پدر یا مادر نامزد سابق داده شده باشد، مشمول این قاعده خواهد بود و می توان آن ها را نیز مطالبه کرد. خواهان باید در دادخواست، هم نامزد سابق و هم ابوین او را به عنوان خوانده دعوا معرفی کند.

اگر طرف مقابل منکر دریافت هدایا شود، چکار کنیم؟

در این صورت، بار اثبات بر دوش خواهان است. خواهان باید با ارائه مدارک اثباتی مانند فاکتور خرید، شهادت شهود، تصاویر و فیلم ها، پیام ها یا هرگونه سندی که دال بر اعطای هدایا باشد، ادعای خود را ثابت کند. در صورت عدم وجود دلایل کافی، دعوا ممکن است رد شود. اینجاست که اهمیت مستندسازی و جمع آوری شواهد از همان ابتدا مشخص می شود.

مسئولیت نگهدارنده هدایا در صورت تلف شدن

گیرنده هدیه در دوران نامزدی، به عنوان امین تلقی می شود. امین مسئول نگهداری مال امانی است و در صورتی که مال به دلیل تعدی (فروش، استفاده نادرست) یا تفریط (سهل انگاری در نگهداری) او تلف شود، ضامن قیمت آن خواهد بود. اما اگر تلف شدن بدون تعدی و تفریط باشد (مانند سرقت منزل یا حوادث طبیعی)، مسئولیتی ندارد، مگر اینکه ثابت شود وی کوتاهی کرده است. این امر در مورد هدایایی که عادتاً نگاه داشته می شوند، صدق می کند.

نقش عرف در تشخیص هدایای قابل نگهداری

ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی به هدایایی که عادتاً نگاه داشته می شود اشاره دارد. تشخیص این امر بر عهده دادگاه است که با توجه به عرف و عادت جامعه در زمان و مکان مشخص، نوع هدیه و ارزش آن، تصمیم گیری می کند. به عنوان مثال، عرفاً طلا و جواهر، ساعت و لوازم خانگی جزو هدایای قابل نگهداری محسوب می شوند، در حالی که گل، شیرینی و لباس های مصرفی، خیر.

مطالبه خسارت مادی و معنوی (اشاره مختصر به تفاوت با استرداد هدایا)

دعوای استرداد هدایا با دعوای مطالبه خسارت مادی و معنوی ناشی از به هم خوردن نامزدی متفاوت است. در دعوای استرداد هدایا، هدف بازگرداندن عین یا قیمت هدایای تقدیمی است. اما در دعوای مطالبه خسارت (ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی)، هدف جبران ضرر و زیانی است که به دلیل به هم خوردن نامزدی (بدون دلیل موجه) به طرف دیگر وارد شده است؛ مانند هزینه های برگزاری مراسم، خسارت به آبرو و حیثیت. این دو دعوا می توانند به صورت جداگانه یا توأمان مطرح شوند، اما مبنای حقوقی و شرایط اثبات متفاوتی دارند.

مدت زمان رسیدگی به پرونده و هزینه های احتمالی وکیل

مدت زمان رسیدگی به پرونده های حقوقی متغیر است و به عواملی مانند حجم کاری دادگاه، پیچیدگی پرونده، تعداد جلسات دادرسی و شیوه اثبات ادعا بستگی دارد. این فرآیند ممکن است از چند ماه تا بیش از یک سال به طول انجامد. هزینه های احتمالی نیز شامل هزینه دادرسی، کارشناسی (در صورت نیاز) و حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده از وکیل) خواهد بود.

امکان صلح و سازش در طول روند

در هر مرحله از دادرسی، امکان صلح و سازش بین طرفین وجود دارد. دادگاه ها نیز همواره طرفین را به مصالحه تشویق می کنند. صلح نامه می تواند به صورت رسمی در دادگاه تنظیم و به عنوان سند لازم الاجرا ثبت شود و به پرونده خاتمه دهد.

در مسائل حقوقی مربوط به روابط خانوادگی، رویکرد پیشگیرانه و آگاهی از حقوق و تعهدات می تواند از بروز اختلافات و طرح دعاوی پیچیده جلوگیری کند. مشاوره با وکیل متخصص پیش از هرگونه اقدام، راهگشای بسیاری از مشکلات خواهد بود.

نتیجه گیری

دوران نامزدی، با وجود زیبایی ها و آمال و آرزوهایی که به همراه دارد، نیازمند آگاهی از ابعاد حقوقی است، به ویژه زمانی که این وصلت به سرانجام نمی رسد. قانون مدنی ایران با مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸، چارچوب مشخصی را برای استرداد هدایای دوران نامزدی تعیین کرده است که بر اساس آن، حق بازپس گیری عین هدایای موجود و در شرایط خاص، مطالبه قیمت هدایای تلف شده برای هر یک از نامزدها و ابوین آن ها محفوظ است.

این مقاله به تفصیل به تفکیک هدایای مصرفی و غیرمصرفی، مراحل گام به گام قانونی از جمله ارسال اظهارنامه و تنظیم دادخواست، و همچنین مدارک و نکات کلیدی در دعوای استرداد هدایا پرداخت. اهمیت مستندسازی، اثبات قصد وصلت و عدم وقوع عقد نکاح، و نیز تمایز این دعوا با مطالبه خسارت و احکام هبه پس از ازدواج، همواره باید مد نظر قرار گیرد. در نهایت، با توجه به پیچیدگی های حقوقی و لزوم رعایت دقیق فرآیندهای قضایی، توصیه می شود افراد درگیر در چنین موقعیت هایی، پیش از هر اقدامی، با وکلای متخصص در حوزه حقوق خانواده مشورت نموده تا با آگاهی و اطمینان کامل، حقوق خود را پیگیری نمایند.