درباره ارز های دیجیتال

ارز دیجیتال یا کریپتوکارنسی پولی دیجیتالی است که بر پایه رمزنگاری و فناوری بلاکچین کار می کند. این سیستم غیرمتمرکز امنیت تراکنش ها را تضمین کرده و تفاوت های اساسی با پول رایج دارد.

پول های دیجیتال انقلابی در سیستم های مالی ایجاد کرده اند. با ظهور فناوری بلاکچین امکان ایجاد پول هایی فراهم شد که کنترل آن ها در دست هیچ نهاد یا دولتی نیست و تراکنش های آن به صورت شفاف و غیرقابل تغییر ثبت می شوند. در این مقاله به بررسی عمیق تر نحوه کار فناوری زیربنایی امنیت مزایا معایب تفاوت با پول های سنتی وضعیت بازار و قوانین مرتبط با این دارایی های نوین می پردازیم.

نحوه کار سیستم ارز دیجیتال

سیستم ارز دیجیتال بر خلاف سیستم های مالی سنتی که متمرکز هستند به صورت غیرمتمرکز عمل می کند. این بدان معناست که هیچ بانک مرکزی دولت یا نهاد واحدی کنترل آن را بر عهده ندارد. تراکنش ها به صورت مستقیم بین کاربران (همتا به همتا) و بدون نیاز به واسطه انجام می شوند. زمانی که یک تراکنش انجام می شود اطلاعات آن در یک بسته داده به نام بلاک قرار می گیرد. این بلاک به شبکه پخش می شود و توسط شرکت کنندگان در شبکه که به آن ها ماینر یا اعتبارسنج گفته می شود مورد تایید قرار می گیرد. فرآیند تایید بسته به نوع ارز دیجیتال و الگوریتم اجماع آن متفاوت است. پس از تایید بلاک جدید به زنجیره بلاک های قبلی (بلاکچین) اضافه می شود و تراکنش به صورت دائمی و غیرقابل تغییر ثبت می گردد.

این مدل توزیع شده امنیت و شفافیت شبکه را تضمین می کند. هر شرکت کننده در شبکه می تواند یک نسخه از دفتر کل توزیع شده (بلاکچین) را داشته باشد و تمام تراکنش های عمومی را مشاهده کند. این شفافیت در کنار استفاده از رمزنگاری پیشرفته امکان تقلب یا دستکاری در سوابق تراکنش ها را بسیار دشوار می سازد. نحوه تولید ارزهای دیجیتال جدید نیز بخشی از عملکرد این سیستم است. در برخی ارزها مانند بیت کوین ارزهای جدید از طریق فرآیندی به نام ماینینگ یا استخراج تولید می شوند که شامل حل مسائل پیچیده محاسباتی برای تایید تراکنش ها و ایجاد بلاک های جدید است. در برخی دیگر مانند اتریوم (پس از به روزرسانی) از روش اثبات سهام استفاده می شود که بر اساس میزان دارایی کاربران در شبکه است.

فناوری به کار رفته در ارزهای دیجیتال

ستون فقرات اکثر ارزهای دیجیتال فناوری بلاکچین است. بلاکچین یک دفتر کل توزیع شده است که تمام تراکنش ها را به صورت زنجیره ای از بلاک ها ثبت می کند. هر بلاک حاوی هش (اثر انگشت دیجیتال) بلاک قبلی است که این اتصال زنجیره ای امکان تغییر داده های گذشته را بدون تغییر تمام بلاک های بعدی غیرممکن می سازد. این ویژگی بلاکچین را بسیار امن و غیرقابل دستکاری می کند. علاوه بر بلاکچین رمزنگاری نقش حیاتی در ارزهای دیجیتال ایفا می کند. هر کاربر دارای یک جفت کلید رمزنگاری است: یک کلید عمومی که مانند شماره حساب عمل می کند و برای دریافت ارز استفاده می شود و یک کلید خصوصی که مانند رمز عبور عمل می کند و برای امضای دیجیتال تراکنش ها و اثبات مالکیت دارایی ها به کار می رود. این امضای دیجیتال تضمین می کند که تراکنش واقعاً توسط صاحب دارایی انجام شده است.

الگوریتم های اجماع نیز جزء فناوری های کلیدی هستند. این الگوریتم ها (مانند اثبات کار یا اثبات سهام) روشی را برای تمام شرکت کنندگان در شبکه فراهم می کنند تا بر روی وضعیت صحیح دفتر کل (بلاکچین) به توافق برسند حتی اگر برخی از شرکت کنندگان سعی در تقلب داشته باشند. این مکانیزم اجماع نیاز به یک نهاد مرکزی برای تایید تراکنش ها را از بین می برد و سیستم را غیرمتمرکز می سازد. در نهایت قراردادهای هوشمند نیز در برخی پلتفرم های ارز دیجیتال (مانند اتریوم) به کار می روند. این قراردادها کدهای برنامه نویسی هستند که بر روی بلاکچین اجرا می شوند و به صورت خودکار شرایط توافق نامه ها را اجرا می کنند بدون نیاز به واسطه یا اعتماد به طرف مقابل. این فناوری ها در کنار هم امکان ایجاد یک سیستم پولی دیجیتال شفاف امن و غیرمتمرکز را فراهم می آورند.

امنیت ارزهای دیجیتال

امنیت در سیستم ارزهای دیجیتال به چند لایه مختلف متکی است که مهمترین آن ها فناوری بلاکچین و اصول رمزنگاری است. همانطور که پیشتر اشاره شد ساختار زنجیره ای بلاک ها که هر بلاک به وسیله هش خود و هش بلاک قبلی به هم متصل شده اند باعث می شود هرگونه تلاش برای تغییر داده های گذشته نیازمند بازسازی تمام بلاک های بعدی باشد که از نظر محاسباتی بسیار پرهزینه و در عمل غیرممکن است به خصوص در شبکه های بزرگ و توزیع شده. علاوه بر این فرآیند تایید تراکنش ها توسط تعداد زیادی از شرکت کنندگان مستقل در شبکه (ماینرها یا اعتبارسنج ها) که بر اساس الگوریتم اجماع عمل می کنند امنیت را افزایش می دهد. برای انجام یک تراکنش تقلبی یک مهاجم باید کنترل بخش عمده ای از قدرت محاسباتی شبکه (در اثبات کار) یا سهام شبکه (در اثبات سهام) را در اختیار بگیرد که به آن حمله ۵۱ درصد گفته می شود و در شبکه های بزرگ مانند بیت کوین یا اتریوم بسیار دشوار و پرهزینه است.

رمزنگاری نیز نقش حیاتی در امنیت دارایی های فردی ایفا می کند. استفاده از کلیدهای خصوصی و عمومی تضمین می کند که تنها صاحب واقعی کلید خصوصی می تواند تراکنش ها را امضا کرده و دارایی های خود را جابجا کند. به عبارت دیگر مالکیت یک ارز دیجیتال به معنای کنترل کلید خصوصی مربوط به آدرس آن ارز است. امنیت کیف پول های دیجیتال که محل نگهداری این کلیدها هستند نیز برای حفظ امنیت دارایی ها بسیار مهم است. با این حال امنیت ارزهای دیجیتال کاملاً بی نقص نیست. خطراتی مانند هک شدن صرافی ها اشتباهات کاربری در نگهداری کلیدهای خصوصی کلاهبرداری ها و حملات سایبری به کیف پول های شخصی همچنان وجود دارند. بنابراین در حالی که خود فناوری زیربنایی (بلاکچین) بسیار امن است امنیت نهایی به اقدامات احتیاطی کاربر در حفظ کلیدهای خصوصی و استفاده از پلتفرم های معتبر نیز بستگی دارد.

تفاوت ارز دیجیتال با پول واقعی

تفاوت های اساسی بین ارزهای دیجیتال و پول های سنتی (فیات) وجود دارد که آن ها را در عملکردهای مختلفی متمایز می کند. یکی از مهمترین تفاوت ها در ماهیت آن هاست. پول های واقعی مانند ریال دلار یا یورو فیزیکی (اسکناس و سکه) یا به صورت الکترونیکی در سیستم های بانکی متمرکز وجود دارند. در مقابل ارزهای دیجیتال کاملاً مجازی هستند و وجود آن ها صرفاً در دفتر کل توزیع شده (بلاکچین) ثبت می شود. تفاوت کلیدی دیگر در نحوه کنترل و مدیریت است. پول های فیات توسط دولت ها و بانک های مرکزی منتشر و کنترل می شوند. این نهادها می توانند میزان پول در گردش را تنظیم کرده نرخ بهره را تعیین کنند و بر تراکنش ها نظارت داشته باشند. اما ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز هستند؛ هیچ نهاد واحدی آن ها را کنترل نمی کند و عرضه بسیاری از آن ها از طریق الگوریتم های از پیش تعیین شده مشخص می شود.

سرعت و هزینه تراکنش ها نیز متفاوت است. تراکنش های بین المللی با پول فیات معمولاً کند پرهزینه و نیازمند واسطه های بانکی هستند. تراکنش های ارز دیجیتال می توانند بسیار سریعتر (بسته به نوع بلاکچین) و با هزینه های کمتر به خصوص برای مبالغ بزرگ یا تراکنش های بین المللی انجام شوند. شفافیت نیز یک عامل تمایز است. در حالی که تراکنش های بانکی خصوصی هستند و فقط برای طرفین و بانک قابل مشاهده اند تراکنش های ارز دیجیتال (در بلاکچین های عمومی) شفاف هستند و هر کسی می تواند آن ها را مشاهده کند اگرچه هویت واقعی کاربران معمولاً ناشناس یا مستعار باقی می ماند. در نهایت پول فیات پشتوانه قانونی و اعتبار دولت را دارد در حالی که ارزش ارزهای دیجیتال عمدتاً بر اساس عرضه و تقاضا در بازار و اعتماد کاربران به فناوری زیربنایی تعیین می شود.

برای درک بهتر می توان این تفاوت ها را در قالب یک جدول مقایسه کرد:

ویژگی	ارز دیجیتال	پول واقعی (فیات)
ماهیت	کاملاً دیجیتال بر پایه رمزنگاری	فیزیکی (اسکناس/سکه) و دیجیتال (حساب بانکی)
کنترل	غیرمتمرکز (توسط شبکه کاربران)	متمرکز (توسط دولت و بانک مرکزی)
واسطه	بدون نیاز به واسطه (همتا به همتا)	نیاز به بانک ها و موسسات مالی
شفافیت تراکنش	عمومی و قابل مشاهده در بلاکچین (هویت مستعار)	خصوصی (قابل مشاهده برای طرفین و بانک)
سرعت تراکنش	معمولاً سریعتر (بسته به شبکه)	متفاوت تراکنش های بین المللی کندتر
هزینه تراکنش	معمولاً کمتر (به خصوص بین المللی)	معمولاً بیشتر (به خصوص بین المللی)
پشتوانه	اعتماد به فناوری و عرضه/تقاضا	اعتبار دولت و پشتوانه قانونی

بازار ارزهای دیجیتال

بازار ارزهای دیجیتال یک بازار جهانی و ۲۴ ساعته است که در آن افراد و نهادها می توانند انواع مختلف دارایی های دیجیتال را خرید و فروش کنند. این بازار بر خلاف بازارهای سهام سنتی که ساعات کاری مشخصی دارند در تمام طول شبانه روز و هفت روز هفته فعال است. اصلی ترین محل انجام معاملات در این بازار صرافی های ارز دیجیتال هستند. این صرافی ها پلتفرم هایی آنلاین هستند که به کاربران اجازه می دهند ارزهای فیات را به ارز دیجیتال تبدیل کرده یا انواع مختلف ارزهای دیجیتال را با یکدیگر مبادله کنند. انواع مختلفی از صرافی ها وجود دارند از جمله صرافی های متمرکز که توسط یک شرکت اداره می شوند و صرافی های غیرمتمرکز که بر روی بلاکچین کار می کنند و کنترل بیشتری به کاربران می دهند.

اندازه بازار ارزهای دیجیتال با معیاری به نام ارزش بازار (Market Cap) سنجیده می شود که حاصل ضرب قیمت فعلی یک ارز در تعداد کل واحدهای در گردش آن است. این ارزش بازار برای کل بازار ارزهای دیجیتال نیز محاسبه می شود و نشان دهنده حجم کلی این بازار است. در این بازار هزاران ارز دیجیتال مختلف با کاربردها و ویژگی های متفاوت وجود دارند. بیت کوین (Bitcoin) به عنوان اولین و بزرگترین ارز دیجیتال سهم قابل توجهی از این بازار را در اختیار دارد. سایر ارزها که به آن ها آلت کوین (Altcoin) گفته می شود شامل اتریوم (Ethereum) ریپل (Ripple) لایت کوین (Litecoin) کاردانو (Cardano) و بسیاری دیگر هستند. همچنین دسته ای از ارزها به نام استیبل کوین (Stablecoin) وجود دارند که ارزش آن ها به یک دارایی باثبات مانند دلار آمریکا گره خورده است و برای کاهش نوسانات در معاملات استفاده می شوند.

نوسانات بازار ارزهای دیجیتال

یکی از ویژگی های بارز بازار ارزهای دیجیتال نوسانات شدید آن است. قیمت ارزهای دیجیتال می تواند در مدت زمان کوتاهی گاهی در عرض چند ساعت یا چند روز تغییرات بسیار بزرگی را تجربه کند هم در جهت صعودی و هم نزولی. این نوسانات بالا دلایل متعددی دارد. اولاً بازار ارزهای دیجیتال نسبت به بازارهای مالی سنتی مانند سهام یا طلا هنوز نسبتاً نوپا و کوچکتر است. حجم نقدینگی در آن کمتر است و همین موضوع باعث می شود ورود یا خروج مقادیر بزرگ سرمایه توسط سرمایه گذاران بزرگ (که گاهی به آن ها نهنگ گفته می شود) تأثیر قابل توجهی بر قیمت ها داشته باشد.

دوماً این بازار به شدت تحت تأثیر اخبار شایعات تحولات نظارتی و احساسات عمومی (Fear, Uncertainty, Doubt – FUD و Fear Of Missing Out – FOMO) قرار دارد. خبرهای مثبت یا منفی درباره قانون گذاری پذیرش توسط شرکت های بزرگ یا مشکلات فنی می تواند به سرعت باعث تغییر جهت بازار شود. سوماً ماهیت فناوری نوآورانه و پتانسیل بالای رشد این دارایی ها در کنار ریسک های ذاتی و عدم قطعیت ها باعث می شود سرمایه گذاران با انتظارات و واکنش های متفاوتی وارد بازار شوند که این خود به نوسانات دامن می زند. سرمایه گذاری در بازار ارزهای دیجیتال نیازمند تحمل ریسک بالا و درک این نکته است که امکان از دست دادن بخش یا تمام سرمایه وجود دارد همانطور که امکان کسب سودهای قابل توجه نیز هست. بنابراین مدیریت ریسک و تحقیق کافی پیش از ورود به این بازار حیاتی است.

مزایای ارزهای دیجیتال

استفاده و سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال مزایای متعددی دارد که باعث شده اند توجه بسیاری از افراد و نهادها را به خود جلب کنند. یکی از مهمترین مزایا ماهیت غیرمتمرکز آن هاست. این به معنای رهایی از کنترل بانک ها و دولت هاست و به کاربران امکان می دهد کنترل کامل دارایی های خود را در دست داشته باشند. تراکنش ها به صورت مستقیم بین کاربران انجام می شوند که می تواند منجر به سرعت بیشتر و هزینه های کمتر به خصوص برای انتقال های بین المللی شود. در مقایسه با کارمزدهای بالای حواله های بانکی کارمزد تراکنش های ارز دیجیتال معمولاً بسیار پایین تر است.

شفافیت بلاکچین های عمومی یکی دیگر از مزایاست. هرچند هویت واقعی کاربران معمولاً ناشناس است اما تمام تراکنش ها در دفتر کل عمومی ثبت می شوند و هر کسی می تواند آن ها را مشاهده و تأیید کند. این شفافیت می تواند به کاهش فساد و افزایش اعتماد در سیستم های مالی کمک کند. ارزهای دیجیتال امکان دسترسی به خدمات مالی را برای افرادی که به سیستم بانکی سنتی دسترسی ندارند (جمعیت Unbanked) فراهم می کنند زیرا تنها نیاز به دسترسی به اینترنت و یک دستگاه هوشمند دارند. پتانسیل بالای بازدهی نیز یکی از دلایل جذابیت ارزهای دیجیتال برای سرمایه گذاران است اگرچه این پتانسیل با ریسک بالایی همراه است. همچنین برخی ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین دارای عرضه محدود هستند که می تواند آن ها را در برابر تورم مقاوم تر از پول های فیات کند که دولت ها می توانند به صورت نامحدود چاپ کنند.

معایب ارزهای دیجیتال

با وجود مزایای فراوان ارزهای دیجیتال دارای معایبی نیز هستند که باید پیش از استفاده یا سرمایه گذاری در نظر گرفته شوند. بزرگترین عیب نوسانات شدید قیمت آن هاست. همانطور که قبلاً اشاره شد قیمت ارزهای دیجیتال می تواند در مدت زمان کوتاهی به شدت افزایش یا کاهش یابد که این موضوع سرمایه گذاری در آن ها را بسیار پرریسک می کند و برای همه افراد مناسب نیست. عدم قطعیت نظارتی نیز یک چالش بزرگ است. قوانین مربوط به ارزهای دیجیتال در کشورهای مختلف هنوز در حال توسعه هستند و تغییرات ناگهانی در قوانین می تواند تأثیر قابل توجهی بر بازار داشته باشد.

مسائل امنیتی نیز وجود دارند. در حالی که خود فناوری بلاکچین بسیار امن است کیف پول های دیجیتال و صرافی ها می توانند هدف حملات سایبری قرار گیرند. از دست دادن کلید خصوصی به معنای از دست دادن دسترسی به دارایی ها برای همیشه است و برخلاف سیستم های بانکی هیچ نهاد مرکزی برای بازیابی رمز عبور یا بازگرداندن وجوه دزدیده شده وجود ندارد. پیچیدگی استفاده برای کاربران غیرفنی نیز یک مانع است. مفاهیمی مانند کلیدهای خصوصی آدرس های بلاکچین و انواع کیف پول ها می تواند برای افراد تازه وارد گیج کننده باشد و احتمال خطای انسانی را افزایش دهد. همچنین تراکنش های ارز دیجیتال معمولاً غیرقابل بازگشت هستند؛ اگر یک تراکنش اشتباهی انجام شود یا به آدرس اشتباهی ارسال شود امکان لغو آن وجود ندارد. در نهایت برخی نگرانی ها در مورد استفاده از ارزهای دیجیتال برای فعالیت های غیرقانونی و تأثیرات زیست محیطی فرآیند ماینینگ (در روش اثبات کار) نیز مطرح است.

قوانین استفاده از ارزهای دیجیتال

وضعیت قانونی استفاده از ارزهای دیجیتال در سراسر جهان بسیار متنوع است و از کشوری به کشور دیگر تفاوت چشمگیری دارد. برخی کشورها ارزهای دیجیتال را به رسمیت شناخته و چارچوب های قانونی برای فعالیت در این حوزه ایجاد کرده اند در حالی که برخی دیگر محدودیت های شدیدی اعمال کرده یا حتی آن ها را به طور کامل ممنوع کرده اند. این تنوع در قوانین چالش هایی را برای کاربران و کسب وکارهایی که در سطح بین المللی فعالیت می کنند ایجاد می کند. در کشورهایی که ارزهای دیجیتال قانونی هستند معمولاً قوانینی در زمینه مالیات بر سود حاصل از معاملات مبارزه با پولشویی (AML) و تأمین مالی تروریسم (CFT) وضع می شود. صرافی ها و ارائه دهندگان خدمات مرتبط ممکن است ملزم به رعایت مقررات خاصی شوند مانند شناسایی مشتریان (KYC).

برخی دولت ها در حال بررسی یا حتی صدور ارزهای دیجیتال ملی خود (CBDC – Central Bank Digital Currency) هستند که با ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت کوین متفاوت است و توسط بانک مرکزی کنترل می شود. این نشان دهنده رویکردهای مختلف کشورها در مواجهه با نوآوری های حوزه پول دیجیتال است. عدم وجود یک رویکرد قانونی یکپارچه در سطح جهانی ریسک های نظارتی را برای فعالان این حوزه افزایش می دهد. کاربران و سرمایه گذاران باید از قوانین و مقررات مربوط به ارزهای دیجیتال در کشور محل اقامت خود آگاه باشند و فعالیت های خود را مطابق با آن ها تنظیم کنند تا از مشکلات قانونی احتمالی جلوگیری نمایند.

علاقه کشورها به ارزهای دیجیتال

با وجود چالش های نظارتی علاقه کشورها به ارزهای دیجیتال و فناوری بلاکچین در حال افزایش است. این علاقه دلایل متعددی دارد. یکی از مهمترین دلایل پتانسیل نوآوری و رشد اقتصادی است که این فناوری ها می توانند به همراه داشته باشند. کشورها به دنبال جذب سرمایه گذاری و استعداد در حوزه فین تک و بلاکچین هستند تا بتوانند در اقتصاد دیجیتال پیشرو باشند. ارزهای دیجیتال همچنین می توانند ابزاری برای بهبود سیستم های پرداخت کاهش هزینه های تراکنش و افزایش سرعت انتقال پول به ویژه در سطح بین المللی باشند.

برای برخی کشورها ارزهای دیجیتال ممکن است راهی برای دور زدن تحریم های مالی بین المللی یا کاهش وابستگی به سیستم های مالی تحت کنترل قدرت های بزرگ باشند. السالوادور اولین کشوری بود که بیت کوین را به عنوان پول قانونی پذیرفت با هدف تسهیل پرداخت ها و حواله های ارزی. علاوه بر این فناوری بلاکچین که زیربنای ارزهای دیجیتال است کاربردهای فراتر از پول دارد از جمله در مدیریت زنجیره تامین سیستم های رأی گیری ثبت اسناد و مدارک و غیره. دولت ها به پتانسیل این فناوری برای افزایش شفافیت کارایی و امنیت در بخش های مختلف علاقه نشان می دهند. با این حال نگرانی هایی نیز در مورد ثبات مالی حمایت از مصرف کننده مبارزه با جرایم مالی و از دست دادن کنترل بر سیاست پولی وجود دارد که باعث می شود بسیاری از کشورها با احتیاط و رویکرد نظارتی به این حوزه نگاه کنند.

سوالات متداول

ارز دیجیتال چیست؟

ارز دیجیتال نوعی پول مجازی است که بر پایه رمزنگاری برای امنیت ایجاد شده. این پول در شبکه های غیرمتمرکز مانند بلاکچین کار می کند و نیازی به بانک یا واسطه مرکزی ندارد.

آیا سرمایه گذاری در ارز دیجیتال خطرناک است؟

بله سرمایه گذاری در ارز دیجیتال به دلیل نوسانات شدید قیمت و ریسک های امنیتی (مانند هک کیف پول) خطرناک محسوب می شود و امکان از دست دادن سرمایه وجود دارد.

تراکنش های ارز دیجیتال چگونه انجام می شوند؟

تراکنش ها به صورت مستقیم بین کاربران در شبکه غیرمتمرکز انجام شده توسط ماینرها یا اعتبارسنج ها تایید می شوند و در دفتر کل توزیع شده (بلاکچین) ثبت می گردند.

بلاکچین چیست و چه ارتباطی با ارزهای دیجیتال دارد؟

بلاکچین یک دفتر کل توزیع شده و غیرقابل تغییر است که تمام تراکنش های ارز دیجیتال را به صورت زنجیره ای از بلاک ها ثبت می کند و زیربنای فنی و امنیتی اکثر ارزهای دیجیتال است.

کیف پول ارز دیجیتال چیست؟

کیف پول ارز دیجیتال نرم افزار یا سخت افزاری است که برای نگهداری کلیدهای خصوصی و عمومی شما استفاده می شود و به شما امکان دسترسی و مدیریت دارایی های دیجیتال تان را می دهد.