پارچه ترمه

پارچه ترمه به دستبافته ای ظریف و ارزشمند گفته می شود که از تار و پود ابریشم، کرک یا پشم مرغوب بافته می شود و بافتی متراکم و پشت نمایان دارد. این هنر اصیل ایرانی، مزین به طرح های سنتی و خیال انگیز است که نمادی از فرهنگ و ذوق هنری ایران زمین محسوب می شود.

پارچه ترمه، فراتر از یک بافته، گنجینه ای از هنر و تاریخ است که ریشه های عمیق در فرهنگ غنی ایران دارد. این دستبافته نفیس، با ترکیب بی نظیر رنگ ها و نقش های چشم نواز، سال هاست که جایگاه ویژه ای در میان هنردوستان و علاقه مندان به صنایع دستی پیدا کرده است. از دکوراسیون داخلی منازل گرفته تا کاربردهای پوششی و هدایای فاخر، پارچه ترمه نمادی از زیبایی، اصالت و شکوه ایرانی است.

این مقاله با هدف ارائه یک منبع جامع و معتبر، به بررسی تمامی جنبه های مرتبط با پارچه ترمه می پردازد. از تعریف دقیق و خاستگاه تاریخی این هنر گرفته تا مراحل پیچیده بافت، معرفی انواع طرح ها، کاربردهای متنوع و نکات حیاتی برای خرید و نگهداری، تلاش می شود تا خوانندگان درک کاملی از این میراث ملی به دست آورند. هدف این است که هم علاقه‎ مندان به هنر و هم خریداران، با دانش کافی و اطمینان خاطر، به انتخاب و نگهداری از این شاهکار نساجی بپردازند.

ترمه چیست؟ تعریفی جامع از پارچه اصیل ایرانی

ترمه، پارچه ای ظریف، لطیف و دست بافت است که از دو سری نخ تار و پود تهیه می شود. ویژگی بارز ترمه، تراکم بالای پود در بافت و آزاد بودن پودها در پشت پارچه است که حالتی متراکم و ضخیم به آن می بخشد. مواد اولیه اصلی در بافت ترمه سنتی شامل پشم مرغوب، کرک (پشم لطیف زیر گلو و شکم حیوان) و ابریشم طبیعی است. این الیاف، علاوه بر لطافت و درخشندگی، دوام و مقاومت پارچه را نیز تضمین می کنند.

پارچه ترمه بافتی متراکم دارد که باعث می شود سطح آن کمی برجسته و پُرحجم به نظر برسد. این ویژگی، به همراه نقش های پیچیده و رنگ های زنده، ترمه را از سایر پارچه ها متمایز می کند. پودهای رنگی در ترمه، به جای عبور از کل عرض پارچه، تنها در قسمت هایی که نیاز به ایجاد نقش دارند، بافته می شوند و اضافه پودها در پشت پارچه به صورت آزاد و بریده نشده باقی می مانند. این امر، یکی از مشخصه های اصلی ترمه دست بافت و وجه تمایز آن از نمونه های ماشینی است.

از نظر لمس، ترمه حسی نرم و ابریشمی دارد، حتی اگر از پشم بافته شده باشد. درخشندگی طبیعی ابریشم و کرک به کار رفته در آن، جلوه ای لوکس و اشرافی به این پارچه می بخشد. طرح های متداول ترمه، اغلب شامل نقوش بته جقه، گل های شاه عباسی، سرو و نقوش اسلیمی است که هر کدام داستان و فلسفه خاص خود را دارند و زیبایی بصری بی نظیری ایجاد می کنند.

گذر زمان و نقش و نگار: تاریخچه پارچه ترمه در ایران و جهان

تاریخچه پارچه ترمه بافی به قرون اولیه اسلامی بازمی گردد، اما اوج شکوفایی و تکامل این هنر در ایران، به دوران صفویه، به ویژه عصر شاه عباس کبیر، نسبت داده می شود. در این دوره، با حمایت پادشاهان صفوی از صنایع دستی و هنرمندان، ترمه بافی به یکی از پررونق ترین صنایع نساجی تبدیل شد و به شهرت جهانی دست یافت. برخی ریشه های ترمه بافی را به کشمیر هند نسبت می دهند و برخی دیگر معتقدند این هنر ابتدا در ایران شکل گرفته و سپس به کشمیر راه یافته است. اما آنچه مسلم است، ذوق، سلیقه و ابتکار ایرانیان در ظرافت بافت، جنس مرغوب و طرح های خیال انگیز ترمه، در جهان کم نظیر بوده است.

مراکز اصلی ترمه بافی در ایران شامل یزد، کرمان و اصفهان بوده اند. یزد، به دلیل تولید پارچه های ابریشمی و پشمی مرغوب، به یکی از مهم ترین قطب های ترمه بافی تبدیل شد و اصطلاح «ترمه یزدی» نمادی از کیفیت و اصالت گردید. ترمه های تولید شده در این مناطق، از نظر طرح، رنگ و تکنیک بافت، تفاوت های ظریفی با یکدیگر داشتند که هر یک به هویت هنری خاص خود می بالیدند.

در گذر تاریخ، پارچه ترمه کاربردهای متنوعی پیدا کرد. از پوشش اشراف و پادشاهان گرفته تا دوخت لباس های فاخر، پرده، جانماز، بقچه و حتی خلعت های گرانبها. ترمه، همواره نمادی از ثروت، منزلت اجتماعی و ذوق هنری بوده است. این هنر، نه تنها در بازارهای داخلی، بلکه در مسیرهای تجاری جهانی نیز مورد توجه قرار گرفت و به عنوان یکی از محصولات صادراتی ارزشمند ایران شناخته شد.

از پشم تا نقش و نگار: مراحل بافت پارچه ترمه

بافت پارچه ترمه، فرآیندی پیچیده و زمان بر است که نیاز به دقت، مهارت و صبر فراوان دارد. این فرآیند از انتخاب مواد اولیه آغاز شده و تا بافت نهایی و نقش آفرینی ادامه می یابد.

انتخاب و آماده سازی مواد اولیه

مهم ترین مرحله در بافت ترمه، انتخاب مواد اولیه مرغوب است. پشم، کرک و ابریشم طبیعی، اصلی ترین الیاف مورد استفاده در ترمه هستند. انتخاب پشم سفید برای ترمه رایج تر است، زیرا قابلیت رنگ پذیری بالایی دارد. پشم مورد استفاده باید از الیاف بلند، نرم و محکم برخوردار باشد که معمولاً از گوسفندان مناطق خاصی از ایران و کشمیر تهیه می شود.

1. شستشوی پشم: پس از تهیه پشم مرغوب، اولین گام تمیز کردن آن از هرگونه چربی، چرک و آلودگی است. این کار با شستشوی پشم در آب و سپس خیساندن آن در محلول های قلیایی و شستشوی مکرر با آب انجام می شود تا الیاف کاملاً پاک و براق شوند.
2. سفید کردن پشم: برای روشن تر کردن رنگ پشم و افزایش قابلیت رنگ پذیری آن، از دو روش سنتی استفاده می شد. روش اول، پهن کردن پشم ها در چمنزار برای جذب شبنم و تبخیر آن زیر نور خورشید بود که چندین بار تکرار می شد. روش دوم، استفاده از مشتقات گوگرد برای سفید کردن الیاف بود.

هنر رنگرزی طبیعی

رنگرزی پشم، یکی از حساس ترین مراحل در تولید پارچه ترمه است. برای اطمینان از ثبات و دوام رنگ ها، از مواد نگهدارنده رنگ به نام دندانه استفاده می شود. دندانه ها، مواد شیمیایی معدنی یا گیاهی هستند که قابلیت جذب رنگ را در الیاف افزایش می دهند. دندانه های رایج شامل زاج سفید، قلع، روی، و مواد گیاهی مانند مازو و برگ سماق بودند.

رنگ های به کار رفته در ترمه، اغلب از منابع طبیعی و گیاهی تهیه می شوند. این رنگ ها ممکن است از ریشه، تنه، برگ ها، گل، میوه یا پوست گیاهان به دست آیند. تنوع رنگی ترمه، حاصل انتخاب دقیق و هنرمندانه بافنده است که با هماهنگی یا حتی تضاد رنگ ها، زیبایی بی نظیری خلق می کند.

«انتخاب و هماهنگی رنگ ها در بافت ترمه، نه تنها یک مهارت فنی، بلکه یک هنر اصیل است که نتیجه ذوق و دانش عمیق بافنده از طبیعت و زیبایی شناسی است.»

برخی از منابع رنگ های طبیعی و گیاهی عبارتند از:

منبع رنگ	رنگ تولیدی	منبع رنگ	رنگ تولیدی
رناس	نارنجی – قرمز	جفت	بنفش – قرمز
برگ حنا	قرمز – قهوه ای	زعفران	آبی یا آبی تیره
ریشه توت	زرد	پوست گردو	قهوه ای – خاکستری
زردچوبه	زرد پررنگ	برگ مو	زرد روشن
پوست انار	قهوه ای – خاکستری	پوست بلوط	قرمز مایل به قهوه ای
برگ سماق	قرمز – قهوه ای	پوست خشخاش	قهوه ای

بافت و نقش آفرینی

دستگاه بافندگی پارچه ترمه، از نوع سنتی و چوبی است که به طور محلی توسط صنعتگران ساخته می شود. این دستگاه ها عموماً چهار وردی هستند و وردها توسط پدال هایی که زیر پای بافنده قرار دارند، حرکت می کنند. پس از آماده سازی مواد اولیه و چله کشی، فرآیند بافت آغاز می شود.

در بافت سنتی ترمه، یک «گوشواره کش» در بالای دستگاه و یک «استادکار» پشت دستگاه قرار می گرفتند. گوشواره کش وظیفه انتخاب و تعیین نخ های مخصوص برای ایجاد نقش روی پارچه را بر عهده داشت. نقوش پیچیده ترمه، حاصل همکاری دقیق و هماهنگ این دو نفر بود. بافت ترمه با دستگاه های سنتی، کاری بسیار دشوار و طاقت فرسا بود؛ به طوری که در طول یک روز کاری (۸ ساعت)، تنها حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر ترمه مرغوب بافته می شد.

با معرفی دستگاه های ژاکارد، که در حقیقت کار گوشواره کش را به صورت مکانیکی انجام می دهند، سرعت تولید افزایش یافت و به حدود ۱۰۰ سانتی متر در روز رسید. با این حال، ظرافت و ارزش هنری ترمه دست بافت همچنان بی نظیر است. یکی از نکات حساس در بافت ترمه، انتخاب رنگ و هماهنگی آن است؛ در حالی که تارهای ترمه همگی یک رنگ و از یک جنس هستند، انتخاب رنگ های متنوع برای پودها، جلوه ای خاص به متن پارچه می بخشد.

در بافت ترمه، پودها و تارها با ضخامت های متفاوت به کار می روند. در شال های کشمیری، پودها معمولاً زیر یک تار و از روی دو تار مجاور رد می شوند. در اکثر شال های کشمیری، اضافه پودها در رج بعدی به کار گرفته می شوند و پشت ترمه نخ های آزاد کمتری دارد. اما در ترمه های کرمانی، یزدی و خراسانی، قسمت های اضافی پودها در پشت پارچه به صورت آزاد و بلااستفاده باقی می مانند که این نیز یکی از نشانه های تمایز ترمه دست بافت است.

دنیایی از طرح و نقش: انواع پارچه ترمه و الگوهای آن

تنوع در طرح ها، نقش ها و انواع پارچه ترمه، یکی از جاذبه های اصلی این هنر است. ترمه ها را می توان بر اساس معیارهای مختلفی دسته بندی کرد.

بر اساس منطقه بافت

• ترمه یزدی: شناخته شده ترین نوع ترمه که به دلیل کیفیت بالا و طرح های اصیل، شهرت جهانی دارد. اغلب شامل طرح های راه راه و گل های شاه عباسی قدیمی است.
• ترمه کرمانی: این ترمه ها نیز دارای تنوع طرح بالایی هستند و از نظر بافت، پودهای اضافی در پشت پارچه آزاد می مانند.
• ترمه کشمیری: برخی معتقدند ریشه ترمه در کشمیر است. این ترمه ها اغلب از پشم بسیار لطیف بافته می شوند و طرح هایی چون بته جقه، شاخ گوزنی و درخت کاج دارند. شال های زمردی و امیری از انواع اعلای کشمیری هستند.

بر اساس طرح و نقش

نقوش ترمه، بازتابی از فرهنگ، طبیعت و باورهای ایرانی هستند. در ادامه به معرفی برخی از مهم ترین طرح ها می پردازیم:

1. بته جقه: شناخته شده ترین و پرکاربردترین نقش در ترمه است. نمادی از سرو خمیده یا شعله آتش، که خود انواع مختلفی دارد:
   • بته میری: بته ای کوچک و ساده.
   • بته سرابندی: بته ای خمیده و کشیده با جزئیات ظریف.
   • بته ترمه ای: نوعی بته جقه که مختص پارچه ترمه است.
   • بته مادر و فرزند: بته ای بزرگ که درون آن یک یا چند بته کوچک تر قرار دارد.
2. شال راه راه: شامل نوارهای عمودی با پهناهای متفاوت است.
   • شال راه راه پهن: نوارهای با عرض زیاد.
   • شال راه راه باریک: نوارهای ظریف و کم عرض.
   • شال محرمات: نوعی شال راه راه که پهنای راه ها در آن متفاوت است و به دلیل استفاده در عزاداری محرم، با این نام شناخته می شود.
3. طرح های گلدار: شامل نقوش گل های سنتی ایرانی است:
   • گل شاه عباسی: گل های چهار پر یا پنج پر که در دوره صفویه رواج یافت.
   • گلنار، ریحان، پرند: نقوش گل های مختلف با فرم های هنری.
4. طرح های خاص:
   • شال اتابکی: از پشم بسیار لطیف بافته می شود و از انواع کشمیری است.
   • شال بندی: نقشه آن شبیه لانه زنبور است و داخل هر خانه یک گل یا بته قرار می گیرد.
   • شال زمردی: نوع اعلای شال کشمیری با زمینه نیلی و نقش بته جقه و رنگ های زنده، به ویژه سبز زمردی.
   • شال امیری: از انواع درباری و اعلای شال های کشمیری با نقش بته جقه و شاخ گوزنی.
   • جقه ترنج: ترکیبی از بته جقه و طرح های ترنج.
   • بختیاری، شمس، صدف، لاجورد، آذین، لیلی و مجنون: طرح هایی با الهام از داستان ها، طبیعت یا اشکال هندسی خاص.

بر اساس جنس و ظرافت

• ترمه ابریشم: بافته شده از ابریشم طبیعی که لطافت، درخشندگی و ارزش بالایی دارد.
• ترمه پشمی: بافته شده از پشم مرغوب که دوام و گرما بیشتری دارد.
• ترمه زری دار/سیم دوزی: ترمه هایی که با نخ های گلابتون (طلا و نقره) یا سیم های فلزی تزئین شده اند و جلوه ای لوکس و اشرافی دارند.

کاربردهای پارچه ترمه: از دیروز تا امروز در خانه و پوشش

پارچه ترمه در طول تاریخ کاربردهای متنوعی داشته است که همواره نمادی از زیبایی، اصالت و تجمل بوده است. این کاربردها از دیرباز تا کنون، با تغییر سبک زندگی و نیازهای جامعه، دچار تحول شده اند.

کاربردهای سنتی و تاریخی

در گذشته، ترمه عمدتاً برای مصارف خاص و فاخر مورد استفاده قرار می گرفت. اشراف و طبقات مرفه جامعه، پادشاهان و درباریان از خریداران اصلی ترمه بودند. از جمله کاربردهای سنتی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• لباس های فاخر و اشرافی: ترمه برای دوخت لباس های مجلسی، قباهای گران بها و پوشاک مخصوص درباریان به کار می رفت.
• پرده و تزئینات داخلی: پرده های ترمه، با نقش و نگارهای چشم نواز، به فضاهای اشرافی جلوه ای بی بدیل می بخشیدند.
• جانماز و سجاده: به دلیل قداست و ارزش هنری، ترمه برای دوخت جانماز و سجاده های نفیس مورد استفاده قرار می گرفت.
• خلعت و بقچه: ترمه به عنوان خلعت پادشاهی یا بقچه های نفیس برای نگهداری اشیاء باارزش به کار می رفت.
• مفروشات خاص: گاهی اوقات نیز برای پوشش تخت ها، پشتی ها و یا روپوش های خاص از ترمه استفاده می شد.

کاربردهای امروزی و مدرن

با گذشت زمان و تغییر سبک زندگی، کاربردهای پارچه ترمه نیز تغییر کرده و به سمت دکوراسیون داخلی و تولید محصولات جانبی متنوع تر سوق یافته است. امروزه ترمه، به واسطه زیبایی و اصالت خود، در بسیاری از فضاهای مدرن نیز جایگاه ویژه ای دارد:

• رومیزی و رانر: پرکاربردترین استفاده امروزی ترمه، در قالب رومیزی های کوچک و بزرگ، رانرها و رومیزی های عسلی است که جلوه ای سنتی و در عین حال شیک به دکوراسیون می بخشد.
• کوسن و بالشتک: کوسن های ترمه، با ترکیب رنگ های زنده و نقوش بته جقه، می توانند به مبلمان ساده، روح و شخصیت ببخشند.
• ست شاه نشین: مجموعه پشتی های ترمه که فضایی سنتی و آرامش بخش را در منازل ایجاد می کنند.
• رومبلی و روکش مبلمان: برای مبلمان های خاص یا بازسازی مبلمان قدیمی، از پارچه ترمه رومبلی استفاده می شود که فضایی لوکس و سنتی خلق می کند.
• پرده و آویزهای تزئینی: استفاده از ترمه در بخش هایی از پرده یا به صورت آویزهای دیواری، جلوه ای هنری به فضا می بخشد.
• کیف و کفش: در صنعت مد و پوشاک نیز از ترمه برای طراحی کیف، کفش و اکسسوری های خاص استفاده می شود.
• لباس های مجلسی و سنتی: ترمه همچنان برای دوخت لباس های مجلسی با الهام از طرح های سنتی یا به عنوان خرج کار در لباس های مدرن به کار می رود.
• تابلوهای تزئینی: قاب کردن قطعات ترمه نفیس به عنوان تابلوهای هنری، یکی دیگر از کاربردهای امروزی آن است.

در دکوراسیون مدرن، می توان با ترکیب پارچه ترمه با متریال های جدید و رنگ های خنثی، فضایی منحصر به فرد و تلفیقی از سنت و مدرنیته ایجاد کرد. استفاده از ترمه نه تنها به فضا گرما و صمیمیت می بخشد، بلکه داستان غنی فرهنگ ایرانی را نیز روایت می کند.

راهنمای جامع خرید پارچه ترمه: چگونه بهترین انتخاب را داشته باشیم؟

خرید پارچه ترمه، به دلیل تنوع زیاد و وجود نمونه های تقلبی، نیازمند دقت و آگاهی است. برای اطمینان از خرید ترمه اصیل و باکیفیت، توجه به نکات زیر ضروری است.

چگونه ترمه اصل را از نمونه های تقلبی یا ماشینی تشخیص دهیم؟

تشخیص ترمه دست بافت و اصیل از نمونه های ماشینی یا با الیاف مصنوعی، کلید یک خرید موفق است:

1. اهمیت الیاف طبیعی: ترمه اصیل از پشم، کرک یا ابریشم طبیعی بافته می شود. لمس پارچه باید حس لطافت و نرمی را القا کند. الیاف مصنوعی معمولاً حس پلاستیکی یا زبری دارند.
2. تراکم بافت و ظرافت: ترمه اصل دارای بافتی متراکم، محکم و بدون درز یا نقص است. با دقت به بافت نگاه کنید؛ نظم و یکدستی در ترمه دست بافت مشهود است.
3. بررسی پشت پارچه: یکی از مهم ترین نشانه های ترمه دست بافت، آزاد بودن پودها در پشت پارچه است. این نخ های اضافه، بریده نشده و آویزان هستند. در ترمه ماشینی، پودها در پشت پارچه منظم و فشرده اند و حالت آزاد ندارند.
4. ثبات رنگ و کیفیت رنگرزی: رنگ های ترمه اصیل، با استفاده از دندانه ها و رنگ های طبیعی، دارای ثبات بالایی هستند و به راحتی رنگ پس نمی دهند. یک آزمایش ساده (مالیدن پارچه مرطوب روی یک قسمت کوچک) می تواند به شما کمک کند.
5. حس لمس پارچه: ترمه اصل، به دلیل الیاف طبیعی و بافت ظریف، حس نرمی، لطافت و کمی وزن را به دست می دهد. نمونه های ماشینی اغلب سبک تر و زبرتر هستند.

«پارچه ترمه اصیل، نه تنها یک محصول، بلکه یک اثر هنری است که با دقت و ظرافت دست بافندگان ماهر خلق شده است. توجه به جزئیات بافت و پشت پارچه، راهنمای اصلی تشخیص اصالت است.»

نکات کلیدی قبل از خرید

پیش از اقدام به خرید، موارد زیر را در نظر بگیرید تا انتخابی متناسب با نیازها و سلیقه خود داشته باشید:

• تعیین کاربرد: مشخص کنید پارچه ترمه را برای چه منظوری می خواهید: رومیزی، رومبلی، کوسن، لباس، یا هدیه. این انتخاب بر روی جنس، طرح و حتی قیمت تأثیرگذار است.
• انتخاب طرح و رنگ: طرح و رنگ ترمه باید با سلیقه شخصی و دکوراسیون فضایی که قرار است در آن استفاده شود، هماهنگی داشته باشد. از طیف وسیع طرح های بته جقه، گلدار، راه راه و سنتی می توانید انتخاب کنید.
• بررسی عرض پارچه: ترمه ها در عرض های مختلفی (مانند ۱ متر، ۱.۵ متر، ۲ متر) تولید می شوند. بر اساس کاربرد مورد نظر، عرض مناسب را انتخاب کنید.
• اهمیت برند و اعتبار فروشگاه: خرید از فروشندگان معتبر و شناخته شده، به خصوص در شهرهایی مانند یزد و کرمان که قطب تولید ترمه هستند، اطمینان خاطر بیشتری برای شما به ارمغان می آورد. برندهای معروف ترمه نیز معمولاً کیفیت تضمین شده ای دارند.

عوامل موثر بر قیمت پارچه ترمه

قیمت پارچه ترمه می تواند بر اساس فاکتورهای متعددی متغیر باشد:

1. جنس الیاف: ترمه ابریشم طبیعی، گران تر از ترمه پشمی یا کرک است. کیفیت و خلوص الیاف نیز نقش مهمی دارد.
2. تراکم بافت: هر چه تراکم پودها در بافت بیشتر و بافت ظریف تر باشد، ارزش و قیمت پارچه افزایش می یابد.
3. پیچیدگی طرح: طرح های پیچیده، پرکار و دارای جزئیات فراوان، زمان بافت بیشتری نیاز دارند و بنابراین گران تر هستند.
4. دست بافت یا ماشینی بودن: ترمه دست بافت به دلیل فرآیند تولید زمان بر و ارزش هنری بالا، به مراتب گران تر از ترمه های ماشینی است.
5. ابعاد و عرض پارچه: ترمه های با عرض بیشتر و ابعاد بزرگ تر، به دلیل مصرف مواد اولیه بیشتر و زمان بافت طولانی تر، قیمت بالاتری دارند.
6. برند و شهرت تولیدکننده: برندهای معتبر و شناخته شده که سابقه طولانی در تولید ترمه باکیفیت دارند، ممکن است محصولات خود را با قیمت بالاتری عرضه کنند.

مراقبت و نگهداری از پارچه ترمه: تضمین عمر طولانی هنر شما

نگهداری صحیح از پارچه ترمه، نقش حیاتی در حفظ زیبایی، دوام و ارزش آن در طول زمان دارد. ترمه، به دلیل الیاف طبیعی و بافت ظریف، نیازمند مراقبت ویژه ای است.

نحوه صحیح شستشو

1. خشکشویی: بهترین و ایمن ترین روش برای شستشوی پارچه ترمه، به ویژه ترمه های دست بافت و ابریشمی، سپردن آن به خشکشویی های معتبر و متخصص است. مواد شیمیایی مخصوص خشکشویی، بدون آسیب رساندن به بافت و رنگ پارچه، آلودگی ها را پاک می کنند.
2. شستشوی دستی ملایم: در صورت اجبار به شستشوی دستی، از آب سرد یا ولرم (حداکثر ۳۰ درجه سانتی گراد) و شوینده های ملایم و بدون آنزیم استفاده کنید. پارچه را به آرامی و بدون چلاندن یا مالش شدید بشویید. بلافاصله پس از شستشو، آب اضافی را با فشار ملایم خارج کرده و روی یک سطح صاف یا آویز پهن کنید تا در معرض هوای آزاد و دور از نور مستقیم خورشید خشک شود.
3. پرهیز از ماشین لباسشویی: هرگز ترمه را در ماشین لباسشویی نشویید؛ زیرا چرخش های شدید و مواد شوینده قوی می توانند به بافت ظریف آن آسیب رسانده و باعث آب رفتگی یا تغییر رنگ شوند.

محافظت در برابر عوامل محیطی

• نور مستقیم خورشید: پارچه ترمه را دور از نور مستقیم خورشید نگهداری کنید. اشعه فرابنفش خورشید به مرور زمان باعث پریدگی و کدر شدن رنگ ها، به ویژه رنگ های طبیعی، می شود.
• رطوبت: از قرار دادن ترمه در محیط های مرطوب خودداری کنید. رطوبت زیاد می تواند باعث رشد کپک و قارچ و آسیب به الیاف شود. تهویه مناسب برای نگهداری ترمه ضروری است.
• بیدخوردگی: الیاف پشمی و ابریشمی ترمه مستعد بیدخوردگی هستند. برای جلوگیری از این مشکل، می توانید از مواد ضد بید مانند نفتالین (با احتیاط و قرار دادن آن در پارچه)، اسطوخودوس یا قرص های مخصوص ضد بید در کنار ترمه استفاده کنید. تهویه منظم و تکان دادن پارچه نیز کمک کننده است.

روش صحیح اتوکشی

اگر نیاز به اتوکشی پارچه ترمه دارید، حتماً از دمای پایین اتو استفاده کنید و یک پارچه نخی نازک و تمیز را روی ترمه قرار دهید. هرگز اتو را مستقیماً روی ترمه نگذارید و از بخار زیاد پرهیز کنید. اتوکشی باید به آرامی و بدون فشار زیاد انجام شود تا به بافت پارچه آسیب نرسد.

با رعایت این نکات ساده اما مهم، می توانید از زیبایی و اصالت پارچه ترمه خود برای سال های طولانی لذت ببرید و این میراث ارزشمند را حفظ کنید.

چالش ها و آینده صنعت ترمه بافی در ایران: فرصت ها و تهدیدها

صنعت ترمه بافی، به عنوان یکی از نفیس ترین صنایع دستی ایران، در طول تاریخ فراز و نشیب های بسیاری را تجربه کرده است. در حال حاضر، این صنعت با مجموعه ای از چالش ها و فرصت ها روبرو است که آینده آن را تعیین خواهد کرد.

وضعیت فعلی تولید و بازار ترمه

در گذشته، پارچه ترمه بافی در یزد و کرمان بسیار پررونق بود و صدها دستگاه بافندگی فعال بودند. اما با ورود پارچه ها و منسوجات ماشینی از غرب به ایران در قرن نوزدهم، این صنعت دستی به تدریج رو به افول گذاشت. تولید ترمه ماشینی با هزینه های کمتر و سرعت بالاتر، به تدریج بازار ترمه دست بافت را تحت الشعاع قرار داد. امروزه، تعداد بافندگان و کارگاه های ترمه دست بافت بسیار محدود شده و این هنر فاخر در معرض خطر فراموشی قرار دارد.

عوامل موثر بر افول یا رشد این صنعت

عوامل متعددی در وضعیت کنونی صنعت ترمه بافی نقش دارند:

1. رقابت با محصولات ماشینی: تولید انبوه و ارزان قیمت ترمه های ماشینی، مهم ترین تهدید برای ترمه دست بافت است. مصرف کنندگان، به دلیل قیمت پایین تر و دسترسی آسان تر، اغلب به سمت نمونه های ماشینی سوق پیدا می کنند.
2. هزینه های بالا: گرانی مواد اولیه مرغوب (پشم، کرک، ابریشم طبیعی)، هزینه های نیروی کار ماهر و زمان بر بودن فرآیند بافت، بهای تمام شده ترمه دست بافت را به شدت افزایش می دهد.
3. نیروی انسانی: مهارت ترمه بافی یک هنر سنتی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. کاهش علاقه نسل جوان به این کار پرزحمت و دشوار، کمبود بافنده ماهر را به دنبال دارد.
4. تغییر سلیقه بازار: با تغییر سبک زندگی و گرایش به دکوراسیون های مدرن، تقاضا برای محصولات سنتی مانند ترمه کاهش یافته است.
5. نبود حمایت کافی: عدم حمایت دولتی و نهادهای مربوطه، در قالب تسهیلات، آموزش و بازاریابی، این صنعت را با مشکلات عدیده ای روبرو ساخته است.

راهکارهای احیا و حمایت

برای جلوگیری از نابودی کامل این هنر ارزشمند، لازم است راهکارهای مؤثر و پایداری در پیش گرفته شود:

• حمایت دولتی: ارائه تسهیلات مالی، معافیت های مالیاتی و بیمه ای به بافندگان و کارگاه های تولید ترمه دست بافت، می تواند انگیزه ای برای ادامه فعالیت این هنرمندان باشد.
• ترویج و بازاریابی: معرفی پارچه ترمه به بازارهای داخلی و خارجی از طریق نمایشگاه ها، رسانه ها و پلتفرم های آنلاین، به افزایش آگاهی و تقاضا کمک می کند. ایجاد برندسازی قوی و داستان سرایی پیرامون ارزش های فرهنگی ترمه نیز حیاتی است.
• نوآوری در طرح ها و کاربردها: ترکیب طرح های سنتی با عناصر مدرن و ارائه ترمه در کاربردهای جدید (مانند لباس های مد روز، اکسسوری ها و حتی تبلت ها) می تواند نسل جوان را به این هنر علاقه مند کند.
• آموزش و انتقال دانش: ایجاد کارگاه های آموزشی برای انتقال مهارت ترمه بافی به نسل جوان، تضمین کننده بقای این هنر است.
• کنترل کیفیت و اصالت: ایجاد استانداردهای ملی برای ترمه اصیل و ارائه گواهینامه اصالت به محصولات دست بافت، به خریداران کمک می کند تا با اطمینان خاطر خرید کنند و از ورود نمونه های تقلبی جلوگیری شود.

با اتخاذ این راهکارها، می توان امید داشت که صنعت ترمه بافی دوباره احیا شده و جایگاه شایسته خود را در اقتصاد و فرهنگ ایران بازیابد.

نتیجه گیری: پارچه ترمه، هویتی ماندگار و هنری بی بدیل

پارچه ترمه، بیش از یک منسوج؛ آیینه تمام نمای ذوق، هنر و تاریخ چند صد ساله ایران است. این دستبافته نفیس با نقش ونگارهای چشم نواز و الیاف مرغوب، نه تنها جلوه ای از زیبایی شناسی ایرانی را به نمایش می گذارد، بلکه روایتگر داستان های کهن و سنت های ریشه دار این سرزمین است. از خاستگاه های مبهم تا اوج شکوفایی در عصر صفوی و نقش آن در زندگی اشراف و مردم عادی، ترمه همواره جایگاهی والا داشته است.

با وجود چالش هایی که صنعت ترمه بافی در مواجهه با تولیدات صنعتی و تغییر سلیقه ها با آن روبرو است، ارزش هنری و فرهنگی این میراث بی بدیل، همچنان پا برجاست. شناخت دقیق ترمه، از مراحل پیچیده بافت و رنگرزی طبیعی آن گرفته تا تشخیص نمونه های اصیل و راهنمای نگهداری صحیح، به حفظ و ترویج این هنر ملی کمک می کند. خرید پارچه ترمه، تنها یک معامله تجاری نیست، بلکه حمایت از یک هنر باستانی و پاسداشت بخشی از هویت اصیل ایرانی است.

امید است با آگاهی بخشی، حمایت های مستمر و نوآوری در کاربردها و طراحی، این صنعت بتواند جایگاه خود را در بازارهای داخلی و بین المللی استحکام بخشد و بار دیگر شاهد درخشش روزافزون این هنر اصیل باشیم. حفظ پارچه ترمه، وظیفه ای ملی است تا این گنجینه ماندگار، برای نسل های آینده نیز به یادگار بماند و داستان شکوه فرهنگ ایرانی را روایت کند.