نقش «بسیج» در توسعه ی ملّی و مقابله با تهدیدات؛ از دوران دفاع مقدّس تا امروز
«بسیج مستضعفین» نهادی مردمی و مبتنی بر اصول اسلام از زمان تأسیس خود در سال ۱۳۵۸ تا امروز در عرصه های مختلف کشور حضوری برجسته و اثرگذار داشته است. این نهاد که به فرمان امام خمینی(ره) شکل گرفت نه تنها در دفاع از سرزمین در دوران جنگ تحمیلی نقشی کلیدی ایفا کرد بلکه در دوره های بعد نیز در پیشبرد اهداف اجتماعی اقتصادی فرهنگی و علمی کشور نقش آفرینی کرده است. از فعالیت های جهادی در مناطق محروم تا مقابله با بحران ها و تهدیدات داخلی و خارجی بسیج همواره در خدمت مردم و پیشرفت کشور بوده است.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایواره) «بسیج» نهادی مردمی و برگرفته از اصول اسلامی است که از ابتدای تأسیس خود در دوران انقلاب اسلامی تاکنون نقش بی بدیلی در عرصه های مختلف کشور ایفا کرده است. تشکیل بسیج در تاریخ ۵ آذر ۱۳۵۸ به فرمان امام خمینی(ره) نشان دهنده ی توجه ویژه به نیروی مردمی و خودجوش برای تحقق اهداف انقلاب اسلامی بود. این نهاد از بدو تأسیس نه تنها در عرصه ی دفاع از کشور در دوران جنگ تحمیلی بلکه در دوران پس از آن در جهت سازندگی توسعه ی اجتماعی اقتصادی و علمی کشور نیز حضوری فعال و مؤثر داشته است. حضور بسیج در برهه های حساس کشور همچون دوران دفاع مقدس پس از آن در قالب فعالیت های جهادی مقابله با بحران ها و تهدیدات داخلی و خارجی همواره نماد ایثار فداکاری و دلسوزی برای مردم بوده است.
در این گزارش تلاش شده است تا نقش بسیج در مقاطع مختلف تاریخی به ویژه در دوران دفاع مقدس دوران پس از جنگ مقاطع حساس و در عرصه های مختلف همچون علم فرهنگ اقتصاد و مقابله با بحران ها بررسی شود. همچنین تأثیر بسیج در مردمی سازی پیشرفت و توسعه ی کشور و فعالیت های مستمر آن در خدمت به مردم به ویژه در مناطق محروم تبیین شده است.
سابقه تشکیل بسیج و ضرورت آن در کلام امام خمینی(ره)
پیشینه و ضرورت تشکیل بسیج: بسیج مستضعفین در ۵ آذر ۱۳۵۸ به فرمان امام خمینی(ره) تشکیل شد و هدف اصلی آن مردمی سازی دفاع از انقلاب اسلامی و مقابله با تهدیدات داخلی و خارجی بود. این اقدام در دورانی انجام گرفت که کشور با بحران های مختلفی همچون ناآرامی های گروهک های ضدانقلاب و تهدیدهای نظامی خارجی مواجه بود. امام خمینی(ره) با تأکید بر اهمیت بسیج فرمودند: “یک مملکت اگر بیست میلیون جوان دارد باید بیست میلیون تفنگدار داشته باشد.” این جمله نشان دهنده ی رویکرد ایشان به بسیج به عنوان نیرویی استراتژیک برای حفظ امنیت و استقلال کشور بود.
مراحل اولیه تشکیل بسیج: با تشکیل بسیج برنامه ریزی هایی برای سازماندهی نیروی مردمی آغاز شد. در همان سال های ابتدایی بیش از ۱۰۰ هزار جوان بسیجی برای آموزش نظامی و دفاعی ثبت نام کردند. پایگاه های مقاومت در شهرها و روستاها گسترش یافتند و فعالیت هایی مانند آموزش نظامی پشتیبانی لجستیکی و ارائه خدمات امدادی انجام شد. یکی از اولین اقدامات بسیج پشتیبانی از نیروهای نظامی کشور در مقابله با شورش های داخلی در کردستان و ترکمن صحرا بود که موفقیت بزرگی محسوب می شد.
بیانات امام خمینی(ره) درباره بسیج: امام خمینی(ره) بسیج را نیرویی فراتر از مرزهای نظامی می دانستند. ایشان در سخنان خود تأکید کردند که: “بسیج لشکر مخلص خداست.” این نگاه عمیق بسیج را نه تنها در عرصه ی دفاعی بلکه در عرصه های اجتماعی فرهنگی و اقتصادی نیز فعال کرد. در پیام دیگری ایشان فرمودند: “اگر بر کشوری ندای دلنشین تفکر بسیجی طنین انداز شود چشم طمع جهانخواران از آن دور خواهد شد.” این جملات گویای اهمیت و آینده نگری امام(ره) در تأسیس بسیج است.
رهنمودهای مقام معظم رهبری درباره بسیج و نقش آن در پیشرفت کشور
بسیج در اندیشه مقام معظم رهبری: مقام معظم رهبری (مدظله العالی) بسیج را «مظهر عظمت ملّت» و «شاخص پیشرفت اسلامی» می دانند. ایشان بارها در سخنان خود بر جایگاه ویژه ی بسیج در حفظ نظام اسلامی تأکید کرده اند. در بخشی از بیاناتشان فرموده اند: “بسیج یعنی نیروی کارآمد کشور برای همه میدان ها.” این نگاه جامع نشان می دهد که بسیج نه تنها نیرویی دفاعی بلکه بازویی کارآمد برای پیشرفت و سازندگی در عرصه های مختلف کشور است.
نقش بسیج در تقویت امنیت ملی: رهبر انقلاب بسیج را «شبکه عظیم مردمی» خطاب کرده و آن را عامل تقویت امنیت ملی معرفی کرده اند. در جریان تهدیدات امنیتی از جمله فتنه ۸۸ و حوادث سال های اخیر بسیج به عنوان یکی از اصلی ترین عوامل آرامش و انسجام ملی شناخته شد. بر اساس آمار رسمی در فتنه ۸۸ بیش از ۵۰ هزار نیروی بسیجی در قالب گروه های سازمان دهی شده برای حفظ امنیت شهرها وارد عمل شدند. این عملکرد باعث کاهش سریع تنش ها و بازگشت آرامش به جامعه شد.
حضور بسیج در عرصه های علمی و فرهنگی: یکی از نکات برجسته در رهنمودهای مقام معظم رهبری توجه به نقش بسیج در پیشرفت علمی و فرهنگی است. ایشان در بیانیه ای به مناسبت هفته بسیج فرمودند: “بسیجی یعنی پیشرو در علم و عمل.” نمونه ی بارز این پیشرفت تشکیل بسیج دانشجویی و بسیج اساتید در دانشگاه ها است که نقش موثری در تولید علم و ترویج فرهنگ مقاومت داشته اند. برای مثال بسیج دانشجویی در بیش از ۱۲۰ دانشگاه کشور طرح های جهادی علمی برای مناطق محروم اجرا کرده که نتایج ملموسی در توسعه دانش بنیان کشور داشته است.
نقش بسیج در دوران دفاع مقدس
آغاز مشارکت بسیج در جنگ تحمیلی: با آغاز جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق علیه ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ بسیج به عنوان نیرویی مردمی و داوطلبانه وارد میدان نبرد شد. در همان ماه های ابتدایی جنگ بیش از ۵۰۰ هزار نفر از بسیجیان به جبهه ها اعزام شدند که نقشی کلیدی در جلوگیری از پیشروی دشمن داشتند. عملیات هایی نظیر طریق القدس فتح المبین و بیت المقدس با حضور گسترده نیروهای بسیجی انجام شد و پیروزی های چشمگیری را برای کشور به ارمغان آورد.
فداکاری های بسیجیان در عملیات های مختلف: یکی از برجسته ترین نمونه های حضور بسیج در جنگ عملیات والفجر ۸ بود که طی آن نیروهای بسیجی توانستند منطقه فاو را از اشغال دشمن آزاد کنند. در این عملیات بیش از ۷۰ درصد نیروها را بسیجیان تشکیل می دادند که عمدتاً از نوجوانان و جوانان داوطلب بودند. همچنین در عملیات کربلای ۵ نیروهای بسیجی با تحمل شرایط سخت و مقاومت فوق العاده موفق شدند خطوط دفاعی دشمن را بشکنند و پیروزی بزرگی کسب کنند.
نقش پشتیبانی و لجستیکی بسیج در جنگ: علاوه بر نقش مستقیم در نبردها بسیج در تأمین پشتیبانی و لجستیک جبهه ها نیز نقشی اساسی داشت. زنان بسیجی در پشت جبهه با فعالیت هایی مانند تأمین غذا تهیه لباس و بسته بندی کمک های مردمی به نیروهای نظامی یاری رساندند. در مجموع در طول هشت سال دفاع مقدس بیش از یک میلیون بسیجی در قالب نیروهای رزمی و پشتیبانی به جنگ خدمت کردند و سهم بسزایی در پیروزی های ایران داشتند.
گستردگی بسیج در دوران بعد از دفاع مقدس
تغییر نقش بسیج در دوران پس از جنگ: پس از پایان جنگ تحمیلی بسیج از یک نیروی نظامی و دفاعی به نهادی اجتماعی و سازندگی تبدیل شد. نقش بسیج در بازسازی مناطق جنگ زده و کمک به توسعه ی کشور برجسته بود. بسیج سازندگی که در سال ۱۳۷۹ به دستور مقام معظم رهبری تأسیس شد یکی از مهم ترین تشکیلات بسیج در دوران بعد از جنگ است. این سازمان تاکنون بیش از ۵۰۰۰ پروژه عمرانی و خدماتی در حوزه های مختلف مانند ساخت مدارس پل ها و خانه های روستایی اجرا کرده است.
فعالیت بسیج در زمینه های اجتماعی و فرهنگی: در دوران بعد از جنگ بسیج با تمرکز بر تقویت انسجام اجتماعی و توسعه فرهنگی وارد میدان شد. برای نمونه بر اساس آمار رسمی بسیج تاکنون بیش از ۲۰ هزار دوره ی آموزشی و فرهنگی برای ارتقای آگاهی جوانان در موضوعاتی مانند مبارزه با اعتیاد تقویت بنیان خانواده و سبک زندگی اسلامی برگزار کرده است. بسیج همچنین در مقابله با آسیب های اجتماعی نظیر اعتیاد و طلاق نقش مهمی داشته است.
حضور در عرصه های اقتصادی و فناوری: بسیج اقتصادی با برنامه هایی نظیر حمایت از مشاغل خرد و خانگی ایجاد تعاونی های محلی و تشویق به تولید داخلی گام های بزرگی در جهت اقتصاد مقاومتی برداشته است. برای مثال در طرح های بسیج سازندگی در حوزه اشتغال زایی بیش از ۲۰۰ هزار شغل پایدار برای جوانان ایجاد شده است. همچنین در حوزه فناوری بسیج علمی و پژوهشی با حمایت از نخبگان بسیجی زمینه ساز تولیدات دانش بنیان در کشور شده است.
بسیج اقشار مختلف؛ از دانشجویان تا کارگران
تشکیلات بسیج اقشار مختلف: یکی از اقدامات مهم بسیج در دوران معاصر ایجاد ساختارهای ویژه برای اقشار مختلف جامعه است. بسیج دانشجویی بسیج اساتید بسیج کارگری و بسیج زنان نمونه هایی از این تشکیلات هستند که هرکدام نقشی کلیدی در حوزه ی فعالیت خود دارند. برای مثال بسیج دانشجویی با بیش از ۱۲۰ هزار عضو فعال در دانشگاه ها یکی از تأثیرگذارترین شاخه های بسیج در پیشبرد اهداف فرهنگی و علمی کشور است.
بسیج کارگری و نقش آن در تولید ملی: بسیج کارگری در کارخانه ها و صنایع نقش مهمی در افزایش بهره وری و تقویت روحیه کارگران داشته است. در بسیاری از واحدهای تولیدی تیم های بسیجی با ارائه طرح های خلاقانه توانسته اند بهره وری را افزایش دهند. به عنوان نمونه در سال ۱۴۰۰ یکی از تعاونی های بسیج کارگری در استان خراسان رضوی موفق شد با اجرای یک طرح نوآورانه تولید محصولات پتروشیمی را تا ۲۰ درصد افزایش دهد.
نقش بسیج زنان در توسعه اجتماعی: بسیج زنان یکی از شاخه های موفق بسیج است که با هدف تقویت نقش زنان در جامعه فعالیت می کند. از برگزاری دوره های آموزشی در حوزه خانواده و سبک زندگی تا حضور در فعالیت های امدادی و جهادی این گروه توانسته است نقش قابل توجهی ایفاء کند. در سال های اخیر بسیج زنان در بیش از ۵۰۰ پروژه ی عمرانی و آموزشی در مناطق محروم کشور مشارکت داشته است.
حضور بسیجیان در مناطق محروم و توسعه ی پایدار
فعالیت های جهادی بسیج در مناطق محروم: یکی از مهم ترین اقدامات بسیج ارائه ی خدمات جهادی در مناطق محروم و روستاهای دور افتاده است. از سال ۱۳۷۹ تاکنون بسیج سازندگی با اعزام گروه های جهادی به بیش از ۲۰ هزار روستا خدمات متنوعی مانند ساخت خانه تأمین آب شرب و ایجاد اشتغال ارائه کرده است. برای نمونه در سال ۱۴۰۲ بیش از ۵۰۰۰ گروه جهادی به مناطق سیستان و بلوچستان اعزام شدند و در ساخت مدارس و مراکز بهداشتی نقش آفرینی کردند.
کمک به محرومان در بحران های طبیعی: در حوادثی نظیر زلزله ی کرمانشاه و سیل گلستان بسیج با اعزام نیروهای جهادی و ارائه ی خدمات امدادی و بازسازی نقش بی بدیلی ایفا کرد. در جریان زلزله ی کرمانشاه بسیج توانست در کمتر از یک ماه تعداد ۱۰۰۰ واحد مسکونی موقت برای زلزله زدگان احداث کند. این اقدامات نمونه هایی از توان بسیج در کمک رسانی سریع و مؤثر به مناطق بحرانی است.
ایجاد زیرساخت های پایدار در مناطق محروم: یکی از اهداف اصلی بسیج توانمندسازی اقتصادی مناطق محروم است. از طریق پروژه های اشتغال زایی تاکنون بیش از ۲۰۰۰ کارگاه تولیدی در روستاها راه اندازی شده است. همچنین در حوزه ی کشاورزی بسیج با ایجاد طرح های آبیاری نوین در استان های خشک تولید محصولات زراعی را به میزان قابل توجهی افزایش داده است.
حضور بسیج در مقاطع و برهه های حساس کشور
نقش بسیج در فتنه ۸۸ و مقابله با تهدیدات داخلی: یکی از برجسته ترین نمونه های حضور بسیج در لحظات حساس کشور مقابله با فتنه ۸۸ بود. در این دوره بسیج با تشکیل هسته های اجتماعی و استفاده از روش های مسالمت آمیز به آرام سازی فضای کشور کمک کرد. بر اساس آمار منتشرشده بسیج در بیش از ۲۵۰ نقطه ی حساس کشور مستقر شد و توانست با تعامل با مردم از گسترش آشوب ها جلوگیری کند. رهبر معظم انقلاب در همین زمینه فرمودند: «بسیج مظهر اقتدار ملت است و در برابر دشمنان داخلی و خارجی ایستاده است.»
نقش بسیج در دوران تحریم های اقتصادی: در دوره ای که کشور تحت شدیدترین تحریم های اقتصادی قرار داشت بسیج با اجرای طرح های جهادی نظیر حمایت از تولید داخلی مقابله با قاچاق کالا و ترویج اقتصاد مقاومتی به اقتصاد کشور کمک کرد. برای نمونه در سال ۱۴۰۰ بسیج توانست با اجرای طرح «همیار تولید» بهره وری بیش از ۵۰۰ واحد تولیدی کوچک و متوسط را احیاء کند. این اقدامات نشان دهنده ی نقش مؤثر بسیج در مقابله با چالش های اقتصادی است.
حضور بسیج در بحران های اجتماعی و بهداشتی: در دوران شیوع ویروس کرونا بسیج با سازماندهی نیروهای مردمی و ارائه ی خدمات گسترده در حوزه ی بهداشت و درمان نقش مهمی در مهار این بحران ایفاء کرد. توزیع بیش از ۵۰ میلیون ماسک اجرای طرح شهید سلیمانی برای ردیابی بیماران و کمک به واکسیناسیون عمومی از جمله اقدامات شاخص بسیج در این دوران بود. این تلاش ها موجب تقدیر نهادهای دولتی و مقام معظم رهبری از نیروی مردمی بسیج شد.
شاخص ها و معیارهای بسیجیان مخلص
ایمان و اخلاص در عمل: یکی از مهم ترین شاخص های بسیجی ایمان و اخلاص در انجام وظایف است. مقام معظم رهبری در توصیف بسیجیان فرمودند: «بسیجی یعنی کسی که در حساس ترین لحظات سرباز خط مقدم است و در عین حال از کوچک ترین وظیفه ای دریغ نمی کند.» نمونه ی این ویژگی را می توان در فداکاری شهدایی نظیر “شهید حسین فهمیده” مشاهده کرد که با اقدام شجاعانه خود به الگویی از ایمان و اخلاص برای نسل های بعد تبدیل شد.
روحیه ایثار و فداکاری: بسیجیان با روحیه ی ایثار و از خودگذشتگی در صحنه های مختلف حضور دارند. این روحیه در جریان دفاع مقدس فعالیت های جهادی در مناطق محروم و کمک به مردم در بحران ها به وضوح دیده می شود. برای نمونه در سیل لرستان در سال ۱۳۹۸ بیش از ۱۰ هزار بسیجی بدون هیچ چشم داشتی در بازسازی منازل سیل زدگان مشارکت کردند.
توجه به علم و مهارت آموزی: یکی دیگر از معیارهای مهم بسیجیان تلاش برای ارتقای علمی و مهارتی است. بسیجیان با حضور در مراکز علمی و دانشگاهی طرح هایی نظیر «نهضت سوادآموزی» و «مهارت آموزی برای توسعه پایدار» را اجرایی کرده اند. در سال ۱۴۰۱ بیش از ۲۰۰ هزار نفر از طریق این طرح ها به مهارت های جدیدی دست یافتند که در ارتقای اشتغال زایی کشور مؤثر بود.
بسیج؛ مصداق عینی «مردمی سازی پیشرفت»
بسیج و سازندگی در مناطق محروم: بسیج از بدو تشکیل تاکنون نقشی بی بدیل در مردمی سازی پیشرفت کشور داشته است. طرح های جهادی بسیج سازندگی در حوزه های ساخت وساز بهداشت آموزش و توسعه ی زیرساخت ها نماد مردمی سازی پیشرفت بوده است. در سال ۱۴۰۰ بسیج بیش از ۱۰ هزار پروژه عمرانی در مناطق محروم اجرا کرد که شامل ساخت مدارس خانه های روستایی و مراکز درمانی بود.
ترویج مشارکت مردمی در اقتصاد مقاومتی: یکی از مهم ترین اقدامات بسیج ترویج اقتصاد مقاومتی و مشارکت مردم در تولید داخلی است. بسیج با راه اندازی تعاونی های محلی و آموزش کشاورزان توانسته است بهره وری در حوزه های کشاورزی و دام پروری را افزایش دهد. برای مثال در طرح ملی “یک روستا یک محصول” بیش از ۵۰۰ روستا تحت حمایت بسیج به تولید محصولات صادراتی مشغول شدند.
حمایت از نخبگان و نوآوری های مردمی: بسیج علمی و پژوهشی با حمایت از ایده های نوآورانه و استارتاپ های دانش بنیان نقشی اساسی در مردمی سازی پیشرفت علمی کشور داشته است. تاکنون بیش از ۱۰۰۰ طرح فناورانه در حوزه های مختلف صنعتی و پزشکی توسط نخبگان بسیجی اجراء شده است که برخی از این طرح ها به مرحله ی صادرات نیز رسیده اند.
دیگر زوایای فعالیت های بسیج
بسیج و تقویت امنیت سایبری: یکی از اقدامات جدید بسیج حضور فعال در حوزه امنیت سایبری و مقابله با تهدیدات دیجیتالی است. بسیج با تشکیل گروه های متخصص در فضای مجازی موفق به شناسایی و خنثی سازی ده ها حمله ی سایبری به زیرساخت های کشور شده است. برای نمونه در سال ۱۳۹۹ بسیج توانست با کمک تیم های فنی خود حملات گسترده به سامانه های بانکی کشور را مهار کند.
حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی: بسیج در سال های اخیر با اجرای پروژه های حفاظت از محیط زیست نظیر جنگل کاری و احیای تالاب ها در توسعه ی پایدار کشور سهم داشته است. در سال ۱۴۰۱ بسیج سازندگی با همکاری دولت توانست بیش از ۵ میلیون اصله نهال در مناطق بیابانی کشور بکارد.
تقویت هویت اسلامی – ایرانی در جامعه: یکی از اهداف اصلی بسیج تقویت هویت اسلامی – ایرانی در بین مردم به ویژه نسل جوان است. برنامه هایی نظیر برگزاری کاروان های راهیان نور همایش های فرهنگی و جشنواره های ملی نقش مؤثری در تقویت این هویت داشته اند. به عنوان مثال در سال ۱۴۰۲ بیش از یک میلیون نفر در برنامه راهیان نور شرکت کردند که بخشی از آن توسط بسیج دانش آموزی و بسیج دانشجویی سازماندهی شد.
با توجه به مطالب فوق «بسیج» به عنوان نهادی مردمی با محوریّت ایمان و اخلاص در خدمت به مردم نقش بسیار مهمّی در تحقق اهداف انقلاب اسلامی و پیشبرد اهداف کشور ایفاء کرده است. از دفاع از مرزها در دوران دفاع مقدس گرفته تا حضور در عرصه های سازندگی اقتصاد فرهنگ علم و مقابله با بحران ها بسیج همواره نمادی از وحدت و همدلی ملّی بوده است. حضور فعّال بسیجیان در مناطق محروم کمک به توسعه ی اقتصادی و اجتماعی تقویت هویّت اسلامی – ایرانی و ترویج فرهنگ ایثار و فداکاری از جمله دستاوردهای این نهاد بوده است.
با توجه به شرایط کنونی و تهدیدات مختلف بسیج همچنان به عنوان یک نیروی مردمی و خودجوش می تواند در تمامی حوزه های اجتماعی فرهنگی اقتصادی و سیاسی نقشی تعیین کننده در پیشبرد اهداف کشور ایفا کند. بنابراین تقویت و گسترش فعالیت های بسیج در سراسر کشور به ویژه در شرایط بحرانی می تواند به تحقّق اهداف توسعه ی پایدار تقویت وحدت ملّی و مقابله با تهدیدات داخلی و خارجی کمک کند.
انتهای پیام