سلاح گرم سبک غیر خودکار

سلاح گرم سبک غیر خودکار به جنگ افزارهایی اطلاق می شود که پس از هر شلیک، فرآیند مسلح شدن مجدد (مانند خارج کردن پوکه و قرار دادن فشنگ جدید) را به صورت دستی و توسط کاربر انجام می دهند و انرژی شلیک برای این منظور به کار گرفته نمی شود. این ویژگی اصلی، آن را از سلاح های نیمه خودکار و تمام خودکار متمایز می کند و کاربر کنترل کامل بر هر مرحله از شلیک را دارد. این دسته شامل انواع تفنگ های گلنگدنی، اهرمی، پمپی و تک تیر می شود که هر یک مکانیزم خاص خود را دارند.

شناخت دقیق سلاح های گرم، به ویژه دسته سلاح گرم سبک غیر خودکار، از چندین منظر دارای اهمیت فراوانی است. از جنبه فنی، درک مکانیزم های عملکردی این سلاح ها برای علاقه مندان به مهندسی جنگ افزار و تیراندازان ضروری است. از منظر کاربردی، این سلاح ها در حوزه هایی مانند شکار، تیراندازی ورزشی و آموزش نقش پررنگی دارند و ویژگی هایی نظیر دقت بالا و دوام زیاد، آن ها را به گزینه ای مطلوب تبدیل کرده است. با این حال، مهم ترین جنبه ای که نیازمند توجه ویژه است، ابعاد قانونی مربوط به این سلاح ها در کشور ایران است. قوانین حاکم بر حمل، نگهداری و استفاده از سلاح های گرم در ایران پیچیدگی های خاص خود را دارد و عدم آگاهی از آن ها می تواند تبعات جدی به دنبال داشته باشد. در ادامه، به بررسی جامع این مفاهیم، تفاوت های کلیدی با سایر دسته ها، مکانیزم های عملکردی رایج و همچنین قوانین مربوطه در ایران خواهیم پرداخت تا ابهامات موجود در این زمینه برطرف شود.

درک مفهوم سلاح گرم سبک غیر خودکار

برای فهم عمیق هر مقوله ای، ابتدا باید تعریفی دقیق و جامع از آن ارائه داد. سلاح گرم سبک غیر خودکار نیز از این قاعده مستثنی نیست و درک صحیح آن، نقطه آغازین بحث در مورد انواع، عملکرد و الزامات قانونی مربوط به آن است.

تعریف دقیق

سلاح گرم سبک غیر خودکار به جنگ افزارهایی گفته می شود که پس از هر بار شلیک، انرژی حاصل از احتراق باروت برای انجام فرآیند مسلح سازی مجدد (خارج کردن پوکه مصرف شده و قرار دادن فشنگ جدید در جان لوله) به صورت مکانیکی مورد استفاده قرار نمی گیرد. در این نوع سلاح ها، مسلح سازی مجدد و آماده سازی برای شلیک بعدی کاملاً به صورت دستی و توسط تیرانداز انجام می شود. این مکانیزم به کاربر امکان می دهد تا کنترل کامل بر هر مرحله از شلیک را در اختیار داشته باشد.

این تعریف جوهری، تمایز اصلی سلاح های غیر خودکار را از نمونه های نیمه خودکار و تمام خودکار برجسته می سازد. در سلاح های غیر خودکار، هر شلیک نیازمند یک عمل دستی مجزا برای آماده سازی شلیک بعدی است، که معمولاً شامل حرکت دادن یک قطعه مکانیکی (مانند گلنگدن، اهرم یا پمپ) است. این ویژگی سبب سادگی بیشتر در طراحی، قابلیت اطمینان بالاتر و دقت ذاتی بیشتر در بسیاری از مدل ها می شود.

تفاوت های کلیدی و جامع با سلاح های نیمه خودکار و تمام خودکار

برای روشن تر شدن مفهوم سلاح گرم سبک غیر خودکار، لازم است که تفاوت های اساسی آن با دو دسته اصلی دیگر سلاح های گرم، یعنی سلاح های نیمه خودکار و تمام خودکار، به دقت بررسی شود. این تمایزات نه تنها در مکانیزم عملکرد، بلکه در نرخ آتش، کاربردها و حتی طبقه بندی های قانونی نیز حائز اهمیت هستند.

• سلاح نیمه خودکار (Semi-automatic): در این نوع سلاح، با هر بار کشیدن ماشه، تنها یک تیر شلیک می شود. اما برخلاف سلاح های غیر خودکار، فرآیند مسلح شدن مجدد (شامل خارج کردن پوکه مصرف شده و جایگذاری فشنگ جدید در جان لوله) به صورت خودکار و با استفاده از انرژی گاز باروت یا سیستم های مکانیکی دیگر (مانند سیستم های لگدزنی یا تاخیری) صورت می گیرد. به این ترتیب، تیرانداز نیازی به انجام عمل دستی برای مسلح سازی مجدد ندارد و صرفاً با کشیدن مجدد ماشه، می تواند شلیک بعدی را انجام دهد. این امر منجر به افزایش نرخ آتش نسبت به سلاح های غیر خودکار می شود. مثال های بارز شامل کلت های کمری رایج (مانند گلاک یا برونینگ) و بسیاری از تفنگ های شکاری و ورزشی نیمه خودکار است.
• سلاح تمام خودکار (Full-automatic): این دسته از سلاح ها، بالاترین نرخ آتش را در میان سلاح های گرم دارند. در سلاح های تمام خودکار، با نگه داشتن ماشه، سلاح به صورت پیوسته و متوالی اقدام به شلیک می کند تا زمانی که مهمات خشاب به اتمام برسد یا تیرانداز ماشه را رها کند. تمامی فرآیندهای شلیک، خارج کردن پوکه و مسلح سازی مجدد به صورت کاملاً خودکار و پیوسته انجام می شود. این نوع سلاح ها عمدتاً کاربرد نظامی و جنگی دارند و دسترسی به آن ها برای عموم مردم در اکثر کشورها، از جمله ایران، اکیداً ممنوع و غیرقانونی است. مثال های مشهور شامل کلاشنیکف (AK-47)، ام-۱۶ (M16) و مسلسل ها هستند.

جدول زیر به صورت مقایسه ای، تفاوت های کلیدی این سه نوع سلاح را خلاصه می کند:

ویژگی	سلاح غیر خودکار	سلاح نیمه خودکار	سلاح تمام خودکار
مکانیزم شلیک	هر بار کشیدن ماشه = ۱ شلیک	هر بار کشیدن ماشه = ۱ شلیک	با نگه داشتن ماشه = شلیک پیوسته
مکانیزم مسلح شدن	دستی و توسط کاربر	خودکار (با استفاده از انرژی شلیک)	خودکار (با استفاده از انرژی شلیک)
نرخ آتش	پایین (محدود به سرعت عمل کاربر)	متوسط (بالاتر از غیر خودکار)	بالا (پیوسته و سریع)
پیچیدگی مکانیزم	ساده تر	متوسط	پیچیده تر
کاربردهای اصلی	شکار، ورزشی، آموزشی، تک تیراندازی دقیق، کلکسیون	شکار، ورزشی، دفاع شخصی، نظامی (تفنگ های تهاجمی قابل تنظیم)	نظامی، جنگی

مکانیزم عملکرد و انواع اصلی سلاح های گرم سبک غیر خودکار

سلاح های گرم سبک غیر خودکار با وجود وجه اشتراک در نیاز به مسلح سازی دستی، از مکانیزم های متنوعی برای این منظور بهره می برند. درک این مکانیزم ها نه تنها برای علاقه مندان به مباحث فنی ضروری است، بلکه در شناخت انواع سلاح و کاربردهای آن ها نیز کمک کننده است.

مکانیزم های اصلی عملکرد

چهار مکانیزم اصلی در سلاح های غیر خودکار وجود دارد که هر یک روش متفاوتی برای خارج کردن پوکه و جایگذاری فشنگ جدید ارائه می دهند:

۱. گلنگدنی (Bolt-Action)

مکانیزم گلنگدنی یکی از رایج ترین و قدیمی ترین انواع عملکرد در سلاح های گرم غیر خودکار است که به دلیل سادگی، قابلیت اطمینان و دقت بالا، به ویژه در تفنگ های شکاری و تک تیراندازی بسیار محبوب است. مراحل عملکرد این مکانیزم به شرح زیر است:

1. بالا کشیدن گلنگدن: پس از هر شلیک، کاربر باید دستگیره گلنگدن را به سمت بالا بچرخاند. این عمل، قفل گلنگدن را از محفظه جان لوله آزاد می کند.
2. عقب کشیدن گلنگدن: با عقب کشیدن گلنگدن به سمت عقب، پوکه مصرف شده از جان لوله خارج شده و توسط اجکتور (پرتاب کننده) به بیرون پرتاب می شود. در این مرحله، چکش یا ضربه زن سلاح نیز به حالت مسلح در می آید.
3. جلو بردن گلنگدن: با جلو بردن گلنگدن، فشنگ جدیدی که از خشاب به داخل محفظه تغذیه شده است، به داخل جان لوله رانده می شود.
4. پایین آوردن گلنگدن: در نهایت، با پایین آوردن دستگیره گلنگدن، مکانیزم گلنگدن در جای خود قفل شده و سلاح آماده شلیک بعدی می شود.

مثال ها: بسیاری از تفنگ های شکاری رایج (مانند تفنگ های موسین-ناگانت، روگر، رمینگتون ۷۰۰ و وینچستر مدل ۷۰)، و همچنین برخی تفنگ های تک تیراندازی با دقت بالا مانند ساواج و برخی مدل های نظامی.

۲. اهرمی (Lever-Action)

مکانیزم اهرمی عمدتاً در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی در تفنگ های وسترن محبوبیت یافت و هنوز هم توسط علاقه مندان به سلاح های کلاسیک مورد استفاده قرار می گیرد. این مکانیزم شامل یک اهرم بزرگ در زیر قبضه سلاح است که با حرکت آن، فرآیند مسلح سازی انجام می شود:

1. پایین آوردن اهرم: پس از شلیک، کاربر اهرم زیر قبضه را به سمت پایین و جلو حرکت می دهد. این عمل باعث عقب کشیده شدن گلنگدن و خارج شدن پوکه مصرف شده می شود.
2. بالا آوردن اهرم: با بالا آوردن اهرم به سمت بالا و عقب، گلنگدن به سمت جلو حرکت کرده، فشنگ جدیدی از خشاب لوله ای زیر لوله به داخل جان لوله رانده شده و سلاح برای شلیک بعدی مسلح می شود.

مثال ها: تفنگ های کلاسیک وینچستر (مدل ۱۸۷۳، ۱۸۹۴) و برخی مدل های امروزی مارلین.

۳. پمپی (Pump-Action)

مکانیزم پمپی که به آن دستکش نیز گفته می شود، بیشتر در شاتگان ها و برخی تفنگ های کالیبر پایین مانند تفنگ های کالیبر ۰.۲۲ رایج است. در این مکانیزم، قسمت زیر لوله (فورند) به صورت رفت و برگشتی حرکت می کند:

1. عقب کشیدن دستکش: پس از شلیک، کاربر دستکش (قسمت چوبی یا پلاستیکی زیر لوله) را به سمت عقب می کشد. این عمل باعث عقب کشیده شدن گلنگدن، خارج شدن پوکه و پرتاب آن به بیرون می شود.
2. جلو بردن دستکش: با جلو بردن دستکش، فشنگ جدیدی از خشاب لوله ای یا جعبه ای به داخل جان لوله رانده شده و سلاح برای شلیک بعدی آماده می شود.

مثال ها: شاتگان های رایج مانند رمینگتون ۸۷۰، موزرگ ۵۰۰ و برخی تفنگ های کالیبر .۲۲.

۴. تک تیر (Single-Shot)

مکانیزم تک تیر ساده ترین نوع عملکرد در سلاح های گرم غیر خودکار است. همانطور که از نامش پیداست، این سلاح ها تنها یک فشنگ را در هر بار شلیک در جان لوله جای می دهند و فاقد خشاب یا سیستم تغذیه چند تیر هستند:

1. بارگذاری دستی: کاربر باید پس از هر شلیک، به صورت دستی پوکه مصرف شده را خارج کرده و یک فشنگ جدید را مستقیماً در جان لوله یا محفظه بارگذاری سلاح قرار دهد.
2. بستن سلاح: پس از جایگذاری فشنگ، قسمت مربوطه (مانند بلوک جان لوله یا قسمت لوله دار) بسته شده و سلاح برای شلیک آماده می شود.

این مکانیزم به دلیل سادگی، دوام و عدم وجود قطعات پیچیده، در تفنگ های آموزشی، برخی تفنگ های شکاری ساده و برخی سلاح های ورزشی مورد استفاده قرار می گیرد.

سلاح های گرم سبک غیر خودکار، با وجود تنوع در مکانیزم های عملکردی (گلنگدنی، اهرمی، پمپی و تک تیر)، همگی بر یک اصل واحد استوارند: نیاز به دخالت دستی کاربر برای آماده سازی شلیک بعدی. این ویژگی، آن ها را به نمونه هایی قابل اعتماد و دقیق در دنیای جنگ افزار تبدیل کرده است.

دسته بندی بر اساس نوع سلاح

سلاح های گرم سبک غیر خودکار را می توان بر اساس نوع سلاح نیز دسته بندی کرد که عمدتاً شامل تفنگ ها و برخی انواع تپانچه ها می شود:

• تفنگ های شکاری غیر خودکار: این دسته شامل بخش عمده ای از تفنگ های شکاری می شود که از مکانیزم های گلنگدنی، اهرمی یا تک تیر استفاده می کنند. این تفنگ ها به دلیل دقت بالا، قابلیت اطمینان و انطباق با مقررات شکار (که اغلب استفاده از سلاح های با نرخ آتش پایین را الزامی می دانند) بسیار محبوب هستند.
• شاتگان های پمپی: همانطور که قبلاً ذکر شد، شاتگان های پمپی با مکانیزم دستکش بخش مهمی از سلاح های غیر خودکار را تشکیل می دهند. این شاتگان ها برای شکار پرنده و حیوانات کوچک، دفاع شخصی و کاربردهای نظامی و انتظامی (در برخی کشورها) مورد استفاده قرار می گیرند.
• رولورها و تپانچه های تک تیر:
  • رولورها: رولورها اگرچه دارای خشاب استوانه ای با چندین فشنگ هستند، اما مکانیزم شلیک آن ها نیمه خودکار یا تمام خودکار نیست. در رولورهای تک زمانه (Single-Action)، کاربر باید پس از هر شلیک، چکش را به صورت دستی عقب بکشد تا سیلندر بچرخد و فشنگ بعدی آماده شود. در رولورهای دو زمانه (Double-Action)، کشیدن ماشه همزمان چکش را عقب کشیده و رها می کند و سیلندر را می چرخاند، اما همچنان هر بار کشیدن ماشه فقط یک شلیک را انجام می دهد و سیستم خودکار ندارد. بنابراین، رولورها را می توان در دسته سلاح های غیر خودکار جای داد.
  • تپانچه های تک تیر: برخی از تپانچه ها، به ویژه مدل های قدیمی تر یا آن هایی که برای آموزش و تیراندازی ورزشی خاص طراحی شده اند، صرفاً تک تیر هستند و مکانیزمی مشابه تفنگ های تک تیر دارند. این تپانچه ها را نباید با تپانچه های نیمه خودکار رایج اشتباه گرفت که فرآیند مسلح سازی مجدد در آن ها خودکار است.

کاربردها، مزایا و معایب سلاح های غیر خودکار

سلاح های گرم سبک غیر خودکار، با وجود سادگی در مکانیزم و نرخ آتش پایین تر نسبت به انواع خودکار، جایگاه خاص خود را در میان جنگ افزارها حفظ کرده اند. این جایگاه مدیون ویژگی های منحصربه فرد، مزایا و البته محدودیت های آن ها است.

کاربردهای اصلی

این دسته از سلاح ها در حوزه های متنوعی مورد استفاده قرار می گیرند:

• شکار: یکی از اصلی ترین کاربردهای سلاح های غیر خودکار، به ویژه تفنگ های گلنگدنی و اهرمی، در شکار است. بسیاری از قوانین شکار در سراسر جهان، استفاده از سلاح های نیمه خودکار با ظرفیت خشاب محدود یا صرفاً سلاح های غیر خودکار را مجاز می دانند. دقت بالا و قابلیت اطمینان این تفنگ ها برای هدف قرار دادن دقیق طعمه حیاتی است. شاتگان های پمپی نیز در شکار پرنده و حیوانات کوچک بسیار کارآمد هستند.
• تیراندازی ورزشی و مسابقاتی: به دلیل دقت بالا، پایداری و کنترل پذیری مناسب، سلاح های گلنگدنی و حتی برخی رولورها در مسابقات تیراندازی ورزشی، به ویژه در رشته هایی که نیازمند دقت بالا در فواصل طولانی هستند (مانند بنچ رست یا برخی مسابقات فیلد تارگت)، مورد استفاده قرار می گیرند. سادگی مکانیزم و حداقل حرکت قطعات در حین شلیک به دقت نهایی کمک می کند.
• آموزش تیراندازی: سادگی و امنیت نسبی مکانیزم سلاح های غیر خودکار، به ویژه انواع تک تیر و گلنگدنی، آن ها را به ابزاری عالی برای آموزش اصول اولیه تیراندازی به افراد مبتدی تبدیل کرده است. این سلاح ها به تیرانداز کمک می کنند تا بر تکنیک های اصلی شلیک، از جمله نحوه صحیح نگهداری، هدف گیری و کنترل ماشه، تمرکز کند بدون اینکه نگران سرعت بالای شلیک یا مکانیزم های پیچیده باشد.
• کلکسیون داری و بازسازی تاریخی: بسیاری از سلاح های غیر خودکار، به ویژه مدل های اهرمی و برخی تفنگ های گلنگدنی قدیمی، دارای ارزش تاریخی و فرهنگی هستند. کلکسیونرها و علاقه مندان به بازسازی رویدادهای تاریخی، این سلاح ها را جمع آوری و نگهداری می کنند.

مزایا

سلاح های گرم سبک غیر خودکار دارای مزایای قابل توجهی هستند که آن ها را از دیگر انواع متمایز می کند:

• قابلیت اطمینان و دوام بالا: به دلیل داشتن قطعات متحرک کمتر و مکانیزم ساده تر، این سلاح ها از قابلیت اطمینان بالایی برخوردارند و احتمال گیر کردن یا نقص فنی در آن ها کمتر است. این سادگی به دوام طولانی مدت آن ها نیز کمک می کند.
• دقت بالا: سادگی مکانیزم و حداقل حرکت قطعات در زمان شلیک، به دقت ذاتی بالای این سلاح ها کمک می کند. عدم وجود سیستم های خودکار گازی یا لگدزنی، باعث می شود لرزش و تاثیرات مکانیکی بر دقت کاهش یابد. این ویژگی برای تیراندازی دقیق، به ویژه در فواصل طولانی، بسیار مهم است.
• هزینه ساخت و نگهداری پایین تر: طراحی ساده تر به معنای هزینه تولید کمتر و نیاز به نگهداری آسان تر است. قطعات یدکی نیز معمولاً ارزان تر و در دسترس تر هستند.
• کنترل پذیری بیشتر و ایمنی بالقوه بالاتر: کاربر کنترل کامل بر هر مرحله از شلیک دارد. این امر می تواند به افزایش ایمنی در استفاده از سلاح کمک کند، زیرا هر شلیک نیازمند یک عمل عمدی و آگاهانه برای مسلح سازی مجدد است.
• انطباق با مقررات: بسیاری از قوانین شکار، ورزشی و حتی نظامی در برخی کشورها، سلاح های غیر خودکار را برای فعالیت های خاص مجاز می دانند یا حتی توصیه می کنند.

معایب

در کنار مزایا، سلاح های غیر خودکار معایبی نیز دارند که باید مد نظر قرار گیرند:

• نرخ آتش پایین: اصلی ترین عیب این سلاح ها، نرخ آتش پایین آن ها است. برای هر شلیک، کاربر باید به صورت دستی سلاح را مسلح کند که زمان بر است و در موقعیت هایی که نیاز به شلیک های پیاپی و سریع است (مانند دفاع شخصی در برابر چندین مهاجم یا درگیری های نظامی)، یک نقطه ضعف محسوب می شود.
• نیاز به مهارت بیشتر برای شلیک های پیاپی دقیق: اگرچه دقت ذاتی بالا دارند، اما برای حفظ دقت در شلیک های پیاپی، تیرانداز باید مهارت زیادی در کار با مکانیزم مسلح سازی دستی داشته باشد تا ثبات سلاح و هدف گیری تحت تاثیر قرار نگیرد.
• ظرفیت مهمات معمولاً کمتر در مدل های خاص: در حالی که تفنگ های گلنگدنی ممکن است خشاب های ۵ تا ۱۰ تیری داشته باشند، مدل های تک تیر یا رولورها ظرفیت محدودتری دارند که می تواند در برخی موقعیت ها یک محدودیت باشد.

قوانین و مقررات مربوط به سلاح گرم سبک غیر خودکار در ایران

ابعاد قانونی سلاح های گرم در ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است و عدم آگاهی از این قوانین می تواند منجر به پیامدهای جدی شود. قانون گذار ایرانی با دقت خاصی به طبقه بندی انواع سلاح ها و مجازات های مربوط به حمل و نگهداری غیرمجاز آن ها پرداخته است.

معرفی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز (مصوب ۱۳۹۰)

مهم ترین سند قانونی در زمینه سلاح و مهمات در ایران، «قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز» است که در تاریخ ۰۷/۰۶/۱۳۹۰ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. این قانون، چارچوب اصلی برای برخورد با جرایم مرتبط با سلاح های گرم، سرد، شکاری و مهمات را تعیین می کند.

ماده ۱ این قانون به تعریف و طبقه بندی انواع سلاح ها می پردازد:

• تبصره ۱: سلاح های جنگی و شورشی را شامل انواع تفنگ، مسلسل، راکت انداز، نارنجک انداز و امثال آن ها می داند که کاربرد نظامی دارند.
• تبصره ۲: سلاح های شکاری و ورزشی را شامل تفنگ های ساچمه زنی، تفنگ های گلوله زنی و تفنگ های بادی ساچمه زنی و ورزشی می داند.

سلاح های گرم سبک غیر خودکار، مانند تفنگ های گلنگدنی شکاری، شاتگان های پمپی و رولورها، عمدتاً در دسته سلاح های شکاری و ورزشی طبقه بندی می شوند، البته با این توضیح که نگهداری و حمل آن ها مستلزم اخذ مجوز از مراجع ذی صلاح است. در صورت عدم اخذ مجوز، حتی این سلاح ها نیز غیرمجاز تلقی شده و مشمول مجازات خواهند بود.

بررسی دقیق بند ب ماده ۶ و انطباق آن با سلاح های سبک غیر خودکار

ماده ۶ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات، مجازات های مربوط به نگهداری یا حمل غیرمجاز سلاح ها را تعیین می کند. این ماده دارای بندهای مختلفی است که هر یک ناظر بر نوع خاصی از سلاح هستند. بند ب ماده ۶ به طور خاص به سلاح های گرم سبک اشاره دارد و از اهمیت ویژه ای در بحث ما برخوردار است:

«ماده ۶ – هر کس به طور غیرمجاز سلاح گرم یا سرد جنگی یا شکاری یا قطعات مؤثر یا مهمات آن را خریداری، نگهداری یا حمل نماید یا با آنها معامله دیگری انجام دهد، به شرح زیر به حبس یا جزای نقدی محکوم می شود:

ب- سلاح گرم سبک غیرخودکار، نیمه خودکار و تمام خودکار و تفنگ یا نارنجک انداز یا مهمات آن از شش ماه تا دو سال حبس یا جزای نقدی از سی میلیون تا یکصد و پنجاه میلیون ریال.»

از این بند می توان نکات بسیار مهمی را استخراج کرد:

• مجازات نگهداری یا حمل غیرمجاز سلاح گرم سبک (شامل انواع غیر خودکار، نیمه خودکار و تمام خودکار) بین ۶ ماه تا ۲ سال حبس یا جزای نقدی است.
• این بند به صراحت انواع غیر خودکار، نیمه خودکار و تمام خودکار را شامل می شود، که نشان دهنده رویکرد جامع قانون گذار است.
• این مجازات برای تفنگ ها یا نارنجک اندازها نیز اعمال می شود.

پاسخ به ابهام رایج: آیا کلت کمری جزو سلاح خودکار است یا غیر خودکار؟

یکی از ابهامات رایج که در سوالات حقوقی نیز مطرح می شود، در مورد طبقه بندی قانونی کلت کمری و مجازات آن است. پاسخ به این سوال نیازمند تفکیک فنی و قانونی است:

• از نظر فنی: اکثر کلت های کمری رایج در دنیا (مانند گلاک، برونینگ، سی زی و حتی برخی مدل های قدیمی تر کلت که با نام برند کلت شناخته می شوند) در واقع سلاح های نیمه خودکار هستند. این بدان معناست که با هر بار کشیدن ماشه یک تیر شلیک می شود، اما فرآیند خارج کردن پوکه و جایگذاری فشنگ بعدی به صورت خودکار انجام می گیرد. رولورها (که در عامه ممکن است با کلت اشتباه گرفته شوند) نیز همانطور که گفته شد، از نظر فنی غیر خودکار (تک زمانه یا دو زمانه) محسوب می شوند. تپانچه های تمام خودکار نیز وجود دارند، اما بسیار نادر هستند و عمدتاً کاربرد نظامی/امنیتی خاص دارند و دسترسی به آن ها برای عموم مردم ممنوع است.
• از نظر قانونی در ایران: همانطور که در بند ب ماده ۶ مشاهده شد، قانون گذار صراحتاً مجازات یکسانی را برای سلاح گرم سبک غیرخودکار، نیمه خودکار و تمام خودکار در نظر گرفته است. بنابراین، چه یک کلت کمری از نوع نیمه خودکار باشد، چه یک رولور (که غیر خودکار است) و چه حتی یک تپانچه تک تیر (که کاملاً غیر خودکار است)، در صورت عدم وجود مجوز قانونی برای نگهداری یا حمل، مشمول مجازات بند ب ماده ۶ خواهد بود. این مجازات شامل حبس از ۶ ماه تا ۲ سال یا جزای نقدی مربوطه است.

تفاوت با بند پ ماده ۶: بند پ ماده ۶ مربوط به سلاح های گرم جنگی و شورشی نظیر تفنگ های تهاجمی (مانند کلاشنیکف و ام-۱۶) یا مسلسل ها است که مجازات بسیار سنگین تری (حبس از دو تا پنج سال) برای آن ها در نظر گرفته شده است. بنابراین، کلت کمری یا رولور (به عنوان سلاح گرم سبک) مشمول بند ب می شوند، مگر اینکه در شرایط خاص و نادر، به عنوان سلاح شورشی یا کلاشینکف مورد استفاده قرار گیرد که در این صورت ممکن است مشمول بندهای دیگر شود، اما در حالت عادی نگهداری غیرمجاز کلت، بند ب خواهد بود.

طبق بند «ب» ماده ۶ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات، نگهداری یا حمل غیرمجاز هر نوع سلاح گرم سبک (چه غیرخودکار، چه نیمه خودکار و چه تمام خودکار) مشمول مجازات حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی است.

شرایط اخذ مجوز و نگهداری قانونی

برای نگهداری و حمل قانونی سلاح گرم، به ویژه سلاح های شکاری غیر خودکار، اخذ مجوز از مراجع ذی صلاح الزامی است. این پروسه تحت نظارت دقیق نهادهای دولتی انجام می شود:

• مرجع صدور مجوز: برای سلاح های شکاری، مرجع اصلی صدور جواز حمل و نگهداری، «وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح» و «سازمان حفاظت محیط زیست» است. سازمان حفاظت محیط زیست عمدتاً برای صدور پروانه های شکار و هماهنگی با سلاح های شکاری نقش دارد، در حالی که مجوز اصلی سلاح از وزارت دفاع صادر می شود.
• مدارک و مراحل مورد نیاز:
  1. درخواست کتبی و تکمیل فرم های مربوطه.
  2. اصل و کپی تمام صفحات شناسنامه و کارت ملی.
  3. چند قطعه عکس پرسنلی.
  4. معرفی نامه از نیروی انتظامی محل سکونت.
  5. گواهی عدم سوءپیشینه کیفری.
  6. گواهی سلامت جسمانی و روانی از پزشک معتمد (شامل تست های بینایی، روانی و…)
  7. گواهی دوره های آموزشی تیراندازی (در صورت لزوم).
  8. سند مالکیت یا فاکتور خرید سلاح (در صورت موجود بودن و ثبت سلاح).
  9. احراز شرایط سنی و عدم اعتیاد.
• توضیح تفاوت های قانونی بین حمل و نگهداری سلاح مجاز و غیرمجاز:
  • سلاح مجاز (با پروانه): فردی که دارای پروانه حمل و نگهداری سلاح شکاری است، می تواند سلاح خود را بر اساس ضوابط مندرج در پروانه حمل و نگهداری کند. معمولاً پروانه ها شرایط و محدودیت هایی برای حمل (مثلاً فقط در مناطق شکار یا در زمان های خاص) تعیین می کنند. عدم رعایت این ضوابط نیز می تواند منجر به ابطال پروانه یا اعمال مجازات شود.
  • سلاح غیرمجاز (بدون پروانه): هرگونه حمل، نگهداری، خرید و فروش سلاح های گرم (شکاری، جنگی، سبک، سنگین) بدون اخذ مجوز قانونی، جرم محسوب شده و مشمول مجازات های تعیین شده در ماده ۶ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و تبصره های آن خواهد بود. همانطور که بیان شد، برای سلاح گرم سبک غیر خودکار نیز این مجازات ها شامل حبس و جزای نقدی است.

مهم است که هر فرد علاقه مند به سلاح های گرم، به ویژه سلاح گرم سبک غیر خودکار، پیش از هر اقدامی، از قوانین و مقررات جاری کشور مطلع شده و از طریق مراجع رسمی نسبت به کسب اطلاعات و اخذ مجوزهای لازم اقدام نماید تا از عواقب قانونی ناخواسته جلوگیری شود.

نتیجه گیری

سلاح گرم سبک غیر خودکار، دسته ای مهم و باسابقه از جنگ افزارها است که با ویژگی های منحصربه فرد خود، جایگاه ویژه ای در حوزه های مختلف از جمله شکار، تیراندازی ورزشی و آموزش ایفا می کند. این سلاح ها که شامل انواع گلنگدنی، اهرمی، پمپی و تک تیر می شوند، با نیاز به مسلح سازی دستی پس از هر شلیک، از سلاح های نیمه خودکار و تمام خودکار متمایز می گردند. قابلیت اطمینان بالا، دقت ذاتی و دوام طولانی مدت از مزایای بارز این دسته محسوب می شود.

درک تمایزات فنی و عملیاتی این سلاح ها برای هر علاقه مند یا کاربری ضروری است. با این حال، اهمیت درک ابعاد قانونی این سلاح ها در ایران دوچندان است. قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات (مصوب ۱۳۹۰) به وضوح مجازات های حبس و جزای نقدی را برای حمل و نگهداری غیرمجاز سلاح های گرم سبک (اعم از غیر خودکار، نیمه خودکار و تمام خودکار) پیش بینی کرده است. بنابراین، حتی سلاح هایی مانند رولورها یا تفنگ های شکاری غیر خودکار، در صورت عدم وجود مجوز قانونی، مشمول بند «ب» ماده ۶ این قانون خواهند بود. برای نگهداری قانونی، اخذ پروانه از وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان حفاظت محیط زیست، با طی مراحل و ارائه مدارک مشخص، الزامی است.

این مقاله تلاش کرد تا با رویکردی جامع، هم به ابعاد فنی و کاربردی سلاح گرم سبک غیر خودکار بپردازد و هم ابهامات حقوقی رایج را برطرف کند. به تمامی خوانندگان و علاقه مندان توصیه می شود برای کسب اطلاعات به روز و دقیق تر در مورد قوانین و مقررات مربوط به سلاح و مهمات، همواره به مراجع ذی صلاح قانونی مراجعه نمایند و از هرگونه اقدام غیرمجاز خودداری کنند.