مهروموم ترکه یعنی چه؟ | معنی و نکات حقوقی آن
مهروموم ترکه یعنی چه؟
مهروموم ترکه اقدامی حقوقی است که پس از فوت یک فرد، برای محافظت از اموال باقی مانده از او (ترکه) در برابر هرگونه دستبرد، سوءاستفاده یا تضییع انجام می شود. این فرآیند با هدف حفظ حقوق تمامی ذی نفعان، اعم از ورثه، طلبکاران و موصی لهم، صورت می گیرد تا دارایی های متوفی تا زمان تعیین تکلیف نهایی، دست نخورده باقی بماند.
مدیریت صحیح و قانونی اموال به جا مانده از متوفی، از جمله چالش های حقوقی است که بسیاری از خانواده ها پس از فقدان عزیزان خود با آن مواجه می شوند. در این میان، مفهوم «مهروموم ترکه» به عنوان یکی از مهم ترین اقدامات اولیه و حفاظتی در نظام حقوقی ایران، نقشی حیاتی ایفا می کند. این فرآیند، نه تنها به شفافیت و عدالت در تقسیم ارث کمک می کند، بلکه از بروز اختلافات و سوءتفاهمات احتمالی میان ذی نفعان نیز پیشگیری می نماید. شناخت دقیق ابعاد حقوقی و اجرایی مهروموم ترکه، برای تمامی کسانی که به نحوی با این موضوع درگیر هستند، اعم از ورثه، طلبکاران، موصی لهم و حتی متخصصین حقوقی، امری ضروری است. این مقاله با هدف ارائه راهنمایی جامع و کاربردی، به تبیین دقیق مفهوم مهروموم ترکه، فلسفه وجودی آن، اشخاص ذی صلاح برای درخواست، مراحل قانونی، مراجع صالح، نحوه اجرا و رفع آن، هزینه ها و مدارک لازم می پردازد.
۱. مهروموم ترکه: تعریف و مفهوم حقوقی جامع
مهروموم ترکه، اصطلاحی حقوقی و کاملاً مشخص در قانون امور حسبی ایران است که به معنای پلمپ و نگهداری اموال، اسناد و اشیای باقی مانده از متوفی می باشد. این اقدام با استفاده از ابزارها و تدابیر فیزیکی یا قانونی صورت می گیرد تا از هرگونه دخل و تصرف غیرمجاز، جابه جایی، مخفی سازی یا حیف و میل آن ها جلوگیری شود. به بیان ساده، مهروموم ترکه، قرار دادن اموال متوفی در وضعیتی است که امکان دسترسی یا استفاده از آن ها بدون مجوز قانونی، سلب گردد.
۱.۱. تعریف ساده و قابل فهم
به منظور درک آسان تر برای عموم مردم، می توان گفت مهروموم ترکه مانند گذاشتن قفل و پلمپ بر روی دارایی های یک فرد فوت شده است. این کار به این منظور انجام می شود که هیچ کس، حتی ورثه، نتوانند قبل از روشن شدن تکلیف نهایی و تقسیم قانونی، به این اموال دست بزنند یا آن ها را جابه جا کنند. این اقدام یک جور محافظت اولیه و فوری از اموال متوفی است.
۱.۲. تعریف حقوقی دقیق
از منظر حقوقی، مهروموم ترکه
بر اساس ماده ۱۶۲ قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹، به عنوان یکی از امور راجع به ترکه
تعریف می شود. این ماده امور راجع به ترکه را «اقداماتی که برای حفظ ترکه و رسانیدن آن به صاحبان حقوق می شود؛ از قبیل مهر و موم و تحریر ترکه و اداره ترکه و غیره» برشمرده است. بنابراین، مهروموم ترکه یک اقدام قضایی و غیرترافعی است که هدف اصلی آن، تأمین و تضمین حقوق تمامی اشخاص ذی نفع در ترکه، تا زمان انجام تحریر ترکه و تقسیم آن می باشد. این فرآیند شامل صورت برداری، پلمپ کردن محل نگهداری اموال منقول و اعلام وضعیت اموال غیرمنقول به مراجع ذی ربط است.
۱.۳. هدف و فلسفه مهروموم ترکه
فلسفه وجودی و هدف اصلی از مهروموم ترکه، جلوگیری از تضییع، حیف و میل، تصرفات غیرمجاز، اختفا یا نقل و انتقال بی رویه اموال متوفی است. این اقدام قانونی، اطمینان می دهد که دارایی های به جا مانده، تا تعیین تکلیف نهایی و روشن شدن سهم هر ذی نفع، در سلامت و امنیت کامل باقی بمانند. دلایل اصلی ضرورت این فرآیند عبارتند از:
- حفظ حقوق ورثه: جلوگیری از تصرفات خودسرانه برخی از وراث پیش از تقسیم قانونی و حفظ سهم تمامی وراث.
- تضمین حقوق طلبکاران: اطمینان از اینکه اموال متوفی پیش از تسویه دیون، حیف و میل نشده و طلبکاران بتوانند حقوق خود را استیفا نمایند.
- صیانت از حقوق موصی لهم: در مواردی که وصیت به جزء مشاع از اموال صورت گرفته باشد، مهروموم ترکه از دستبرد به این بخش از ترکه جلوگیری می کند.
- ایجاد شفافیت: با صورت برداری دقیق و پلمپ اموال، شفافیت کامل در خصوص میزان و نوع دارایی های متوفی ایجاد می شود.
- پیشگیری از اختلافات: این اقدام اولیه می تواند از بروز بسیاری از اختلافات و درگیری های حقوقی و خانوادگی در آینده جلوگیری کند.
۲. تفاوت مهروموم ترکه با تحریر ترکه
مهروموم ترکه و تحریر ترکه دو فرآیند حقوقی مستقل اما مرتبط با یکدیگر در امور مربوط به ترکه متوفی هستند که گاهی با یکدیگر اشتباه گرفته می شوند. درک تفاوت های اساسی بین این دو، برای مدیریت صحیح ترکه ضروری است.
۲.۱. تعریف مختصر تحریر ترکه
تحریر ترکه، فرآیندی جامع تر از مهروموم است که در آن، یک فهرست دقیق و کامل از تمامی اموال (منقول و غیرمنقول)، مطالبات و دیون متوفی تهیه و ارزش گذاری می شود. هدف اصلی تحریر ترکه، مشخص کردن میزان خالص ترکه، پس از کسر دیون و وصایا است. این فرآیند مستلزم انتشار آگهی و دعوت از ذی نفعان برای اعلام مطالبات یا هرگونه اطلاعاتی در خصوص ترکه می باشد.
۲.۲. وجوه تمایز اصلی
تفاوت های کلیدی بین مهروموم ترکه و تحریر ترکه را می توان در جدول زیر خلاصه کرد:
| ویژگی | مهروموم ترکه | تحریر ترکه |
|---|---|---|
| هدف | حفاظت و جلوگیری از تضییع اموال | تعیین دقیق مقدار و اقلام ترکه، مطالبات و دیون |
| ماهیت | اقدام حفاظتی و فیزیکی | اقدام ثبتی و صورت برداری جامع |
| زمان انجام | اولین گام پس از فوت، اغلب فوری | پس از مهروموم (یا بدون آن)، با فاصله زمانی |
| نیاز به آگهی | معمولاً بدون نیاز به آگهی عمومی | با نیاز به انتشار آگهی عمومی |
| سطح جزئیات | وصف اجمالی و پلمپ فیزیکی | فهرست برداری و ارزش گذاری دقیق تمام اقلام |
| اثر | منع تصرف تا رفع پلمپ | تعیین تکلیف نهایی ترکه برای تقسیم |
۲.۳. تقدم مهروموم بر تحریر
به طور کلی، مهروموم ترکه مقدم بر تحریر ترکه است. ماده ۱۷۲ قانون امور حسبی تصریح می کند که پس از تحریر ترکه، درخواست مهروموم پذیرفته نمی شود و اگر در حین تحریر ترکه، درخواست مهروموم شود، فقط آن قسمتی از ترکه که تحریر نشده است، مهروموم می گردد.
این تقدم منطقی است؛ زیرا ابتدا باید اموال تحت حفاظت قرار گیرند تا سپس با آرامش خاطر و اطمینان از حفظ آن ها، فرآیند دقیق صورت برداری و ارزش گذاری (تحریر ترکه) انجام شود. البته، در عمل ممکن است هر دو درخواست به صورت همزمان مطرح شوند که در این صورت، ابتدا اقدامات مهروموم و سپس تحریر ترکه صورت می پذیرد.
۳. چه کسانی می توانند درخواست مهروموم ترکه را نمایند؟ (اشخاص ذی صلاح)
درخواست مهر و موم ترکه یک حق قانونی است که به منظور حفظ و حراست از اموال متوفی، به برخی اشخاص اعطا شده است. این اشخاص، به موجب ماده ۱۶۷ قانون امور حسبی و سایر مقررات مرتبط، دارای صلاحیت لازم برای تقدیم این درخواست به مرجع قضایی صالح هستند.
۳.۱. ورثه متوفی
هر یک از ورثه متوفی، یا نماینده قانونی آن ها (مانند وصی، قیم یا امین)، حق درخواست مهروموم ترکه را دارند. این حق برای تمامی وراث، صرف نظر از میزان سهم الارث یا نوع رابطه خویشاوندی، وجود دارد. این اقدام به ویژه زمانی حائز اهمیت است که بیم حیف و میل اموال توسط یکی از وراث یا اشخاص دیگر وجود داشته باشد.
۳.۲. موصی لهم
چنانچه متوفی وصیتی کرده باشد که به موجب آن، بخشی از اموال مشاع خود را به شخص یا اشخاصی (موصی له) وصیت کرده باشد، موصی له نیز حق درخواست مهروموم ترکه را خواهد داشت. این امر از تضییع سهم موصی له تا زمان اجرای وصیت و تقسیم ترکه جلوگیری می کند.
۳.۳. طلبکاران متوفی
طلبکاران متوفی نیز می توانند، با رعایت شرایط خاص، درخواست مهروموم ترکه را مطرح کنند. این شرایط عبارتند از:
- طلب باید مستند به سند رسمی باشد (مانند اسناد لازم الاجرا یا اسناد رهنی).
- طلب باید مستند به حکم قطعی صادر شده از دادگاه باشد.
- در مقابل طلب، رهن یا تضمین دیگری برای تأمین آن وجود نداشته باشد.
هدف از این اجازه، جلوگیری از حیف و میل شدن اموال متوفی پیش از پرداخت دیون او است، تا طلبکاران بتوانند از محل ترکه، طلب خود را وصول کنند.
۳.۴. وصی منصوب از سوی متوفی
فردی که از طرف متوفی به عنوان وصی برای اداره قسمتی از اموال یا انجام امور خاصی منصوب شده است، نیز حق درخواست مهروموم ترکه را دارد. وصی مسئولیت دارد که اموال تحت وصایت خود را حفظ کند و مهروموم ترکه می تواند به او در انجام این وظیفه یاری رساند.
۴. موارد مهروموم ترکه بدون درخواست (اقدامات قهری مرجع قضایی)
در برخی شرایط خاص، قانون به مرجع قضایی اجازه می دهد که حتی بدون درخواست هیچ یک از ذی نفعان، راساً و به صورت قهری، اقدام به مهر و موم ترکه نماید. این موارد که در ماده ۱۶۸ قانون امور حسبی و برخی مقررات دیگر ذکر شده اند، با هدف حفظ نظم عمومی و جلوگیری از تضییع اموال در شرایط اضطراری پیش بینی شده اند.
۴.۱. فوت در محل های خاص
یکی از موارد مهم، فوت فرد در مکان هایی است که معمولاً متولی مشخصی برای اموال متوفی در آنجا حضور ندارد. این موارد شامل:
- فوت در خانه استیجاری، در صورتی که کسی برای حفاظت از اموال او نباشد.
- فوت در مهمانخانه، هتل یا سایر اقامتگاه های موقت و عدم حضور متولی برای اموال.
در چنین شرایطی، معمولاً مسئولین محل (مانند صاحب هتل یا موجر) یا ضابطین قضایی، مرجع صالح را مطلع می سازند و مرجع قضایی (شورای حل اختلاف) می تواند بدون نیاز به درخواست رسمی، اقدام به مهروموم ترکه کند.
۴.۲. وجود اموال دولتی یا عمومی
چنانچه مشخص شود که اموال دولتی یا عمومی به صورت امانت، ودیعه، یا هر عنوان دیگری نزد متوفی بوده و اکنون پس از فوت وی، این اموال در معرض خطر تضییع قرار دارند، مرجع قضایی می تواند به صورت خودکار مهروموم ترکه را انجام دهد. این اقدام به منظور حفظ بیت المال و اموال عمومی صورت می گیرد.
۴.۳. لزوم اقدامات فوری
در مواردی که به هر دلیل، دادستان یا سایر مقامات قضایی تشخیص دهند که برای حفظ ترکه، اقدامات فوری و بدون فوت وقت ضروری است و اشخاص ذی صلاح نیز بنا به دلایلی (مانند غیبت یا عدم اطلاع) قادر به تقدیم درخواست نیستند، می توانند راساً دستور مهروموم ترکه را صادر نمایند. این اختیار به مقامات قضایی داده شده است تا در شرایط حساس، از هرگونه آسیب و تضییع احتمالی به اموال متوفی جلوگیری شود.
مهروموم ترکه بدون درخواست، نشان دهنده اهمیت حقوقی بالای حفظ اموال متوفی و نقش نظارتی و حمایتی قوه قضائیه در صیانت از این حقوق است.
۵. مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست مهروموم ترکه
تعیین مرجع قضایی صالح برای رسیدگی به درخواست مهر و موم ترکه، یکی از نکات کلیدی در این فرآیند است. شناخت این مرجع، به ذی نفعان کمک می کند تا درخواست خود را به درستی تقدیم کرده و از اتلاف وقت و سردرگمی جلوگیری نمایند. بر اساس قوانین جاری، صلاحیت رسیدگی به این امور به شرح زیر است:
۵.۱. شورای حل اختلاف
در حال حاضر، مرجع اصلی و عام برای رسیدگی به درخواست مهروموم ترکه، «شورای حل اختلاف» است. صلاحیت شورای حل اختلاف در این خصوص، بر اساس بند ۶ ماده ۱۲ قانون شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲ و ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی، تعیین شده است.
- آخرین اقامتگاه متوفی: اصل بر این است که درخواست مهروموم ترکه باید به شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی در ایران تقدیم شود. مفهوم اقامتگاه، محلی است که شخص در آنجا سکونت دائمی دارد یا مرکز مهم امور اوست.
۵.۲. موارد خاص صلاحیت
در برخی موارد استثنایی، مرجع صالح می تواند متفاوت باشد:
- عدم اقامتگاه در ایران: چنانچه متوفی در ایران اقامتگاه مشخصی نداشته باشد، شورای حل اختلاف محلی که اموال غیرمنقول متوفی در آنجا واقع شده است، صلاحیت رسیدگی خواهد داشت.
- تعدد محل اموال غیرمنقول: در صورتی که اموال غیرمنقول متوفی در حوزه های قضایی مختلفی قرار گرفته باشند، شورای حل اختلافی که پیش از سایرین اقدام به رسیدگی نموده، صالح خواهد بود. این قاعده به منظور جلوگیری از تشتت آرا و اقدامات موازی است.
- صلاحیت محلی برای اموال منقول: در صورتی که متوفی در ایران اقامتگاه نداشته و صرفاً اموال منقولی از او باقی مانده باشد، شورای حل اختلاف محلی که اکثر اموال منقول در آنجا یافت می شود، صالح به رسیدگی خواهد بود.
بنابراین، ذی نفعان باید با دقت، آخرین اقامتگاه متوفی و محل وقوع اموال را بررسی کرده و درخواست خود را به شورای حل اختلاف صحیح تقدیم نمایند.
۶. شرایط و مراحل گام به گام درخواست مهروموم ترکه
درخواست مهر و موم ترکه، هرچند یک دعوای ترافعی محسوب نمی شود، اما مستلزم رعایت شرایط و طی کردن مراحل قانونی مشخصی است. این فرآیند از تنظیم دادخواست تا تقدیم آن به مرجع صالح، نیازمند دقت و آگاهی از جزئیات است.
۶.۱. شرایط اولیه
پیش از هر اقدامی، وجود شرایط زیر ضروری است:
- احراز فوت متوفی: فوت شخص باید به طور رسمی با ارائه گواهی فوت (صادره از اداره ثبت احوال) احراز گردد. این گواهی یکی از مدارک اساسی است.
- وجود ترکه (اموال): باید اموالی از متوفی به جا مانده باشد که نیاز به حفاظت و نگهداری داشته باشند. اگر متوفی هیچ مالی نداشته باشد، درخواست مهروموم ترکه موضوعیت نخواهد داشت.
- احراز ذی نفعی متقاضی: فرد درخواست کننده باید یکی از اشخاص قانونی باشد که به موجب ماده ۱۶۷ قانون امور حسبی (ورثه، موصی له، طلبکار یا وصی) حق درخواست مهروموم را دارد. متقاضی باید بتواند ذی نفع بودن خود را اثبات کند.
- عدم تحریر ترکه پیش از این: چنانچه ترکه قبلاً تحریر شده باشد، درخواست مهروموم ترکه پذیرفته نمی شود، مگر اینکه قسمتی از ترکه تحریر نشده باشد که در این صورت فقط همان قسمت مهروموم می شود (ماده ۱۷۲ قانون امور حسبی).
۶.۲. نحوه تنظیم و تقدیم دادخواست
درخواست مهروموم ترکه باید در قالب «دادخواست» از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تقدیم شود. این دادخواست جنبه غیرمالی دارد و نیاز به رعایت تشریفات خاص دعوای حقوقی ندارد، اما قالب دادخواست باید رعایت گردد.
- تهیه دادخواست: دادخواست باید به صورت کتبی تنظیم شود.
- ثبت از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: امروزه تمامی مراحل ثبت و پیگیری پرونده های قضایی از طریق این دفاتر انجام می شود و امکان تقدیم مستقیم دادخواست به شورا یا دادگاه وجود ندارد.
۶.۳. محتویات دادخواست
دادخواست مهر و موم ترکه باید حاوی اطلاعات و جزئیات زیر باشد:
- مشخصات خواهان (درخواست کننده): نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل و نشانی دقیق.
- مشخصات خواندگان (سایر ذی نفعان): اگرچه این یک دعوای ترافعی نیست، اما لازم است مشخصات سایر وراث یا ذی نفعان (در صورت اطلاع) در دادخواست ذکر شود تا از جریان امور مطلع گردند.
- خواسته: به صراحت باید عنوان شود: «درخواست صدور قرار مهروموم ترکه متوفی [نام و نام خانوادگی متوفی]».
- دلایل و منضمات دادخواست:
- کپی مصدق گواهی فوت متوفی.
- کپی مصدق گواهی انحصار وراثت (در صورت صدور، یا درخواست همزمان آن).
- کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی متقاضی و متوفی.
- مدارک اثبات رابطه نسبی یا سببی (مانند شناسنامه خود و متوفی).
- وصیت نامه (در صورت درخواست موصی له).
- مدارک اثبات طلب (برای طلبکاران، مانند سند رسمی یا حکم قطعی).
- لیست اجمالی از اموال و دارایی های متوفی (در صورت اطلاع و دسترسی).
- وکالت نامه (در صورت اقدام توسط وکیل).
- شرح دادخواست: در این بخش، باید به صورت مختصر و روشن، علت درخواست مهروموم ترکه (مانند بیم حیف و میل شدن اموال، اختلافات بین وراث و…) تشریح شود.
- قفل کردن و پلمپ: درب ها و کشوهای حاوی اموال قفل و پلمپ می شوند.
- تعیین نگهبان: در صورت لزوم و تشخیص مرجع قضایی، یک نفر به عنوان نگهبان برای اموال مهروموم شده تعیین می شود تا از هرگونه دستبرد یا جابه جایی آن ها جلوگیری کند.
- انسداد حساب های بانکی: در مورد وجوه نقد موجود در حساب های بانکی، نامه رسمی به بانک مربوطه ارسال شده و دستور انسداد حساب تا تعیین تکلیف نهایی صادر می گردد.
- صورتمجلس اجمالی: از اموال غیرمنقول صورت اجمالی برداشته شده و مشخصات آن ها (مانند پلاک ثبتی) در صورتمجلس مهروموم ذکر می گردد.
- اعلام به اداره ثبت اسناد: مراتب مهروموم به اداره ثبت اسناد و املاک محل وقوع ملک اطلاع داده می شود تا از هرگونه نقل و انتقال غیرقانونی جلوگیری شود.
- مهروموم اموال منقول درون غیرمنقول: چنانچه اموال منقولی در ملک غیرمنقولی وجود داشته باشد، آن اموال منقول طبق روال معمول مهروموم می شوند.
- اشیای ضروری واجب النفقه: اثاث و وسایلی که برای ادامه زندگی افراد واجب النفقه متوفی (مانند همسر و فرزندان خردسال) ضروری و مورد نیاز هستند، مهروموم نمی شوند و تنها وصف اجمالی آن ها در صورتمجلس ذکر می گردد (ماده ۱۸۹ قانون امور حسبی).
- اشیای ضایع شدنی یا با هزینه نگهداری نامتناسب: اشیایی که امکان نگهداری طولانی مدت آن ها وجود ندارد (مانند مواد غذایی فاسدشدنی) یا نگهداری آن ها مستلزم هزینه گزاف و نامتناسب با ارزش آن ها است، مهروموم نمی گردند. این اشیاء می توانند با اجازه مرجع قضایی فروخته شده و وجه حاصل از فروش آن ها در صندوق دادگستری تودیع شود (ماده ۱۹۳ قانون امور حسبی).
- وصیت نامه و اسناد مهم: وصیت نامه های یافت شده در میان ترکه، مهروموم شده و به دادگاه صالح ارسال می گردند. اسناد مهم دیگر نیز به همین منوال صورت برداری و تحت حفاظت قرار می گیرند.
- هزینه های کفن و دفن: طبق ماده ۱۹۰ قانون امور حسبی، هزینه های کفن و دفن متوفی از محل وجوه نقد باقی مانده از او (حتی قبل از مهروموم) یا در صورت نبود وجه نقد، از محل فروش قسمتی از ترکه، برداشت می شود. این امر از اولویت بالایی برخوردار است.
- تاریخ و زمان: ذکر دقیق سال، ماه، روز و ساعتی که اقدام به مهروموم شده است.
- مشخصات مباشر: نام و سمت دقیق شخصی که مسئولیت اجرای مهروموم را بر عهده دارد (مامور شورای حل اختلاف یا ضابط قضایی).
- علت مهروموم: علت اصلی که منجر به درخواست و اجرای مهروموم ترکه شده است (مثلاً درخواست ورثه، بیم تضییع اموال، فوت در مکان خاص و…).
- مشخصات درخواست کننده و حاضران:
- نام، مشخصات و محل اقامت کسی که درخواست مهروموم را ارائه نموده است.
- در صورتی که دادرس (رئیس شورا) راساً اقدام به مهروموم کرده باشد، این نکته در صورتمجلس قید می شود.
- نام، مشخصات و اظهارات تمامی اشخاص ذی نفع (ورثه، موصی لهم، طلبکاران) که در زمان مهروموم حضور داشته اند.
- محل مهروموم: تعیین و توصیف دقیق مکانی که ترکه در آنجا مهروموم شده است، مانند اتاق، صندوقخانه، گنجه و…
- وصف اجمالی اشیای مهروموم نشده: توضیح مختصری از اشیایی که به دلایلی (مانند ضروری بودن برای زندگی واجب النفقه یا ضایع شدنی بودن) مهروموم نشده اند.
- وضعیت تغییر مکان اموال: ذکر اینکه آیا اموال در محل اصلی خود مهروموم شده اند یا محل آن ها تغییر داده شده است (در صورت تغییر، علت آن نیز باید ذکر شود).
- تعیین نگهبان: در صورت تعیین نگهبان برای اموال مهروموم شده، نام و مشخصات وی و اینکه آیا توسط دادرس تعیین شده یا به معرفی اشخاص ذی نفع بوده است، باید قید شود.
- اظهار کتبی اشخاص حاضر: یک اظهارنامه کتبی و صریح با قید التزام از سوی تمامی اشخاصی که با متوفی در یک محل زندگی می کرده اند یا اموال در تصرف آن ها بوده است، مبنی بر اینکه چیزی از اموال متوفی را خارج یا مخفی نکرده و از اقدام دیگران در این خصوص نیز اطلاعی ندارند.
- حق الوکاله وکیل: در صورتی که متقاضی از طریق وکیل اقدام کند، حق الوکاله وکیل مطابق قرارداد با او یا تعرفه قانونی، بر عهده درخواست کننده خواهد بود.
- هزینه دفاتر خدمات قضایی: برای ثبت دادخواست و پیگیری امور از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، هزینه های مصوبی دریافت می شود.
- هزینه های ایاب و ذهاب: در صورت لزوم حضور مأموران یا نگهبان در محل، هزینه های مربوط به ایاب و ذهاب یا نگهداری اموال ممکن است مطرح شود.
- کارت ملی و شناسنامه متقاضی: برای احراز هویت و تابعیت درخواست کننده.
- گواهی فوت متوفی: سند رسمی و لازم برای اثبات فوت شخص، که از اداره ثبت احوال صادر می شود.
- گواهی انحصار وراثت (در صورت صدور): اگر گواهی انحصار وراثت پیش از این صادر شده باشد، کپی مصدق آن باید پیوست گردد. در غیر این صورت، می توان درخواست مهروموم ترکه و انحصار وراثت را به صورت همزمان تقدیم نمود.
- مدارک اثبات رابطه نسبی یا سببی با متوفی: مانند کپی مصدق شناسنامه خود و متوفی (برای ورثه) که نشان دهنده رابطه خویشاوندی است.
- وصیت نامه (در صورت درخواست موصی له): در صورتی که درخواست توسط موصی له (کسی که به نفع او وصیت شده) ارائه می شود، کپی مصدق وصیت نامه برای احراز سمت وی ضروری است.
- مدارک اثبات طلب (برای طلبکاران): برای طلبکاران، ارائه مستندات معتبر مانند کپی مصدق سند رسمی طلب (مثلاً سند رهنی، چک، سفته) یا کپی مصدق حکم قطعی دادگاه مبنی بر طلب، الزامی است.
- لیست کلیه اموال و دارایی های متوفی: در صورت اطلاع و دسترسی، ارائه یک لیست اجمالی از اموال منقول و غیرمنقول متوفی به همراه مشخصات تقریبی آن ها (مانند پلاک ثبتی املاک، شماره حساب بانکی و…). این لیست به مأمورین اجرا در شناسایی و مهروموم اموال کمک می کند.
- وکالت نامه (در صورت اقدام از طریق وکیل): اگر درخواست از طریق وکیل دادگستری تقدیم می شود، ارائه وکالت نامه رسمی وکیل ضروری است.
- ورثه متوفی یا نماینده قانونی آن ها (وصی، قیم، امین)
- موصی له (در صورتی که وصیت به جز مشاع اموال باشد)
- طلبکاران متوفی (با رعایت شرایط قانونی مربوط به طلب)
- وصی منصوب از سوی متوفی
- تقدیم دادخواست: متقاضی ذی صلاح باید دادخواست رفع مهروموم ترکه را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تقدیم شورای حل اختلاف نماید.
- تعیین وقت و ابلاغ: شورای حل اختلاف پس از دریافت دادخواست، وقت مناسبی را برای رفع مهروموم تعیین کرده و این وقت را به تمامی اشخاص ذی نفع ابلاغ می کند.
- حضور یا عدم حضور ذی نفعان:
- حضور ذی نفعان در جلسه رفع مهروموم مهم است، اما عدم حضور آن ها مانع از انجام فرآیند نخواهد شد.
- اگر محل اقامت برخی از ذی نفعان خارج از حوزه قضایی شورای حل اختلاف باشد، ابلاغ وقت به آن ها الزامی نیست. در این صورت، شورا می تواند یک نفر معتمد (مانند متصدی دفتر رسمی) را به عنوان نماینده این افراد برای حضور در جلسه تعیین کند.
- حضور ماموران: مأموران شورای حل اختلاف در وقت مقرر در محل حاضر شده و پس از بررسی صحت و سلامت مهروموم ها و تطبیق با صورتمجلس اولیه، اقدام به برداشتن پلمپ ها می کنند.
- تاریخ، روز، ماه، سال و ساعت انجام رفع مهروموم.
- نام و سمت شخصی که مهروموم را برمی دارد.
- ذکر اینکه مهروموم ها کاملاً صحیح و دست نخورده اند یا اینکه آسیب دیده اند (با توصیف کامل دست خوردگی در صورت وجود).
- نام و مشخصات و اظهارات اشخاص ذی نفع و سایر اشخاص حاضر در جلسه.
- علت رفع مهروموم (مانند درخواست تحریر ترکه، توافق وراث و…).
- امضای مباشر رفع مهروموم و تمامی اشخاص حاضر.
۷. نحوه اجرای قرار مهروموم ترکه (روش ها و ملاحظات)
پس از بررسی درخواست و احراز شرایط لازم، شورای حل اختلاف قرار مهر و موم ترکه را صادر می کند. اجرای این قرار، مرحله ای عملی و فیزیکی است که با رعایت مقررات قانونی و با حضور ماموران ذی ربط انجام می پذیرد.
۷.۱. تعیین وقت و ابلاغ
شورای حل اختلاف، پس از صدور قرار، وقت اجرای مهروموم را تعیین کرده و این وقت را به اشخاص ذی نفع (ورثه، موصی لهم، طلبکاران) ابلاغ می نماید. معمولاً این فرآیند به سرعت و بدون تأخیر غیرضروری انجام می شود تا هدف اصلی مهروموم که همان حفاظت فوری است، محقق گردد. عدم حضور ذی نفعان مانع از اجرای قرار نخواهد شد، اما بهتر است حاضر باشند.
۷.۲. حضور ماموران
اجرای قرار مهروموم ترکه توسط مأموران شورای حل اختلاف یا در صورت لزوم، با همکاری ضابطین قضایی (مانند مأموران کلانتری) صورت می گیرد. وظیفه اصلی این مأموران، صورت برداری، پلمپ و نگهداری از اموال متوفی است.
۷.۳. مهروموم اموال منقول
اموال منقول متوفی (مانند وجوه نقد، طلا و جواهرات، اثاثیه منزل، وسایل شخصی و…) به دقت صورت برداری شده و سپس در محل امنی مانند اتاق، صندوق یا کمد، مهروموم می شوند. این مهروموم شامل:
۷.۴. نحوه برخورد با اموال غیرمنقول
اموال غیرمنقول (مانند زمین، خانه، مغازه) به دلیل ماهیت خود، قابلیت پلمپ فیزیکی مانند اموال منقول را ندارند. در خصوص این اموال:
۷.۵. استثنائات و موارد خاص
قانون در اجرای مهر و موم ترکه، برخی استثنائات و ملاحظات را در نظر گرفته است:
۸. صورتمجلس مهروموم ترکه (مشتمل بر چه مواردی است؟)
صورتمجلس مهر و موم ترکه، سندی رسمی و حقوقی است که تمامی جزئیات مربوط به فرآیند مهروموم را در بر می گیرد. این سند، پایه و اساس شفافیت و مستندسازی در امور ترکه است و اهمیت ویژه ای در مراحل بعدی رسیدگی به ارث دارد. بر اساس ماده ۱۷۶ قانون امور حسبی، صورتمجلس مهروموم ترکه باید شامل موارد زیر باشد:
صورتمجلس نهایی باید به امضای مباشر مهروموم و تمامی اشخاص ذی نفع حاضر برسد. همچنین، کلیدهای قفل های مهروموم شده در محلی امن (معمولاً در دفتر شورای حل اختلاف) بایگانی می شوند تا در زمان رفع مهروموم، مورد استفاده قرار گیرند. دقت در تنظیم این صورتمجلس از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا هرگونه نقص در آن می تواند در مراحل بعدی رسیدگی به ترکه، مشکل ساز شود.
۹. هزینه های دادرسی و سایر مخارج مهروموم ترکه
هزینه های مربوط به درخواست و اجرای مهر و موم ترکه، از جمله مواردی است که برای متقاضیان حائز اهمیت است. این هزینه ها شامل هزینه دادرسی و سایر مخارج جانبی می شود.
۹.۱. هزینه دادرسی
درخواست مهروموم ترکه، در دسته دعاوی «غیرمالی» قرار می گیرد. این بدان معناست که خواسته مطرح شده، مستقیماً به پول یا مال مشخصی تعلق ندارد، بلکه مربوط به یک امر حفاظتی و اداری است. به همین دلیل، هزینه دادرسی آن نسبت به دعاوی مالی، مبلغ نسبتاً کمی بوده و بر اساس تعرفه های مصوب قوه قضائیه برای دعاوی غیرمالی دریافت می شود.
۹.۲. سایر هزینه ها
علاوه بر هزینه دادرسی، ممکن است مخارج دیگری نیز در این فرآیند وجود داشته باشد:
۹.۳. هزینه های کفن و دفن
یک نکته مهم در ارتباط با وجوه نقد متوفی، موضوع هزینه های کفن و دفن است. طبق ماده ۱۹۰ قانون امور حسبی، حتی قبل از مهروموم ترکه، هزینه های ضروری و متناسب با شأن متوفی برای کفن و دفن او، می تواند از محل وجوه نقد باقی مانده از متوفی برداشت شود. اگر وجه نقدی در دسترس نباشد، با اجازه مرجع قضایی، قسمتی از ترکه به فروش رسیده و از محل آن، این هزینه ها پرداخت می گردد. این موضوع نشان دهنده اولویت بالای این هزینه ها در نظام حقوقی است.
۱۰. مدارک لازم جهت درخواست مهروموم ترکه (چک لیست جامع)
برای درخواست مهر و موم ترکه، تهیه و ارائه مدارک کامل و صحیح، نقش حیاتی در تسریع روند رسیدگی و جلوگیری از هرگونه تأخیر ایفا می کند. چک لیست جامع مدارک مورد نیاز به شرح زیر است:
توصیه می شود پیش از تقدیم دادخواست، تمامی این مدارک به دقت جمع آوری و کپی مصدق آن ها تهیه گردد تا روند رسیدگی بدون نقص و تأخیر انجام شود.
۱۱. برداشتن و رفع مهروموم ترکه
همان گونه که مهر و موم ترکه به منظور حفظ اموال متوفی انجام می شود، در زمان مقتضی و پس از انجام امور لازم، باید نسبت به رفع آن اقدام کرد. فرآیند برداشتن مهروموم نیز دارای تشریفات و مقررات خاص خود است که در قانون امور حسبی پیش بینی شده است.
۱۱.۱. اشخاص ذی صلاح برای درخواست رفع مهروموم
بر اساس ماده ۱۹۴ قانون امور حسبی، «کسانی که حق درخواست مهروموم ترکه را دارند، می توانند رفع مهروموم ترکه را هم درخواست نمایند.» بنابراین، همان اشخاصی که مجاز به درخواست مهروموم ترکه بوده اند، یعنی:
می توانند درخواست رفع مهروموم ترکه را تقدیم کنند.
۱۱.۲. مرجع صالح برای رفع مهروموم
مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست رفع مهر و موم ترکه، همان مرجعی است که دستور مهروموم را صادر کرده است، یعنی «شورای حل اختلاف» آخرین اقامتگاه متوفی (یا مراجع خاص در صورت فقدان اقامتگاه در ایران). درخواست باید به همان شورای حل اختلافی که پرونده اصلی در آن تشکیل شده، ارائه شود.
۱۱.۳. مراحل و نحوه انجام رفع مهروموم
فرآیند رفع مهروموم ترکه نیز شامل مراحل زیر است:
۱۱.۴. صورتمجلس رفع مهروموم
مانند مهروموم، در زمان برداشتن مهروموم نیز یک «صورتمجلس رفع مهروموم» تنظیم می شود. این صورتمجلس باید شامل موارد زیر باشد (ماده ۲۰۱ قانون امور حسبی):
این صورتمجلس نیز سندی رسمی است که وضعیت اموال را پس از رفع پلمپ نشان می دهد و برای مراحل بعدی، مانند تحریر ترکه و تقسیم، اهمیت حیاتی دارد.
۱۱.۵. مدت زمان تقریبی
مدت زمان لازم از درخواست تا اجرای رفع مهروموم ترکه، نمی تواند به طور دقیق مشخص شود و به عوامل مختلفی از جمله حجم کاری شورای حل اختلاف، سرعت ابلاغ ها و پیچیدگی پرونده بستگی دارد. اما معمولاً با توجه به فوریت این امور، شورا سعی در تسریع فرآیند دارد.
۱۲. نمونه دادخواست مهروموم ترکه متوفی
تنظیم صحیح دادخواست مهر و موم ترکه، اولین گام مؤثر برای شروع این فرآیند حقوقی است. در اینجا یک نمونه استاندارد از دادخواست ارائه می شود که قابلیت کپی و ویرایش برای هر مورد خاص را دارد.
خواهان:
خانم/آقای: [نام و نام خانوادگی خواهان]
کد ملی: [کد ملی خواهان]
به نشانی: [آدرس دقیق خواهان شامل استان، شهر، خیابان، پلاک، کدپستی]
خواندگان:
1. خانم/آقای: [نام و نام خانوادگی یکی از وراث یا ذی نفعان دیگر]
کد ملی: [کد ملی خوانده]
به نشانی: [آدرس دقیق خوانده]
2. خانم/آقای: [نام و نام خانوادگی وراث یا ذی نفعان بعدی (در صورت لزوم تکرار شود)]
کد ملی: [کد ملی خوانده]
به نشانی: [آدرس دقیق خوانده]
(در صورت عدم اطلاع از مشخصات تمامی وراث یا ذی نفعان، می توان به قدر میسور ذکر کرد و ذکر بقیه در صورتمجلس امکان پذیر است.)
وکیل (در صورت وجود):
خانم/آقای: [نام و نام خانوادگی وکیل]
کد ملی: [کد ملی وکیل]
به نشانی: [آدرس دقیق وکیل]
خواسته:
درخواست صدور قرار مهروموم ترکه متوفی شادروان [نام و نام خانوادگی متوفی]، به انضمام کلیه خسارات قانونی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل و سایر مخارج).
دلایل و منضمات دادخواست:
1. کپی مصدق گواهی فوت متوفی به شماره [شماره گواهی فوت] و تاریخ [تاریخ فوت].
2. کپی مصدق گواهی انحصار وراثت شماره [شماره گواهی] صادره از شعبه [شماره شعبه] مجتمع [نام مجتمع] شورای حل اختلاف [نام شهر] (در صورت صدور).
3. کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان و متوفی (برای اثبات رابطه وراثتی).
4. [در صورت وجود: کپی مصدق وصیت نامه، جهت اثبات سمت موصی له].
5. [در صورت وجود: کپی مصدق اسناد مثبته طلب، جهت اثبات سمت طلبکار].
6. وکالت نامه وکیل به شماره [شماره وکالت نامه] (در صورت اقدام توسط وکیل).
7. لیست اجمالی از اموال و دارایی های متوفی (در صورت اطلاع).
ریاست محترم شورای حل اختلاف [نام شهر/بخش مربوطه]
با سلام و عرض ادب،
احتراماً به استحضار می رساند:
شادروان [نام و نام خانوادگی متوفی] فرزند [نام پدر متوفی]، به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه متوفی] و کد ملی [کد ملی متوفی]، مورث قانونی موکل/اینجانب و خواندگان محترم، در تاریخ [تاریخ فوت] در اقامتگاه دائمی خود در [شهر/محل اقامت] دار فانی را وداع گفته اند.
موکل/اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] به شماره ملی [کد ملی خواهان] و خواندگان محترم خانم ها و آقایان [نام و نام خانوادگی خواندگان]، از جمله ورثه حین الفوت متوفی می باشند که گواهی انحصار وراثت شماره [شماره گواهی انحصار وراثت] مورخ [تاریخ صدور گواهی] صادره از شعبه [شماره شعبه] مجتمع [نام مجتمع] شورای حل اختلاف [نام شهر]، مستند قانونی وراثت می باشد.
نظر به اینکه بیم حیف و میل شدن اموال و دارایی های به جا مانده از متوفی (ترکه) یا آسیب رسیدن به آن ها، پیش از تعیین تکلیف نهایی و تقسیم قانونی وجود دارد، لذا اینجانب/موکل، به استناد مواد ۱۶۲، ۱۶۷ و سایر مواد مرتبط قانون امور حسبی، درخواست صدور قرار مهروموم ترکه شادروان [نام و نام خانوادگی متوفی] را از آن مرجع محترم، با رعایت کلیه تشریفات قانونی، می نماید.
از آن مقام محترم تقاضای صدور قرار مهروموم ترکه و اجرای آن، و همچنین محکومیت خواندگان به پرداخت کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل) در حق اینجانب/موکل، مورد استدعا است.
با احترام فراوان،
[نام و نام خانوادگی خواهان/وکیل]
[امضاء]
[تاریخ]
۱۳. نمونه قرار (رای) مهروموم ترکه
پس از بررسی دادخواست و احراز شرایط قانونی، شورای حل اختلاف اقدام به صدور قرار مهر و موم ترکه می نماید. این قرار، در واقع همان دستور قضایی برای انجام عملیات مهروموم است. در ادامه یک نمونه از متن قرار صادره ارائه می شود:
بسمه تعالی
شماره پرونده: [شماره پرونده]
شماره دادنامه/قرار: [شماره قرار]
تاریخ تنظیم: [تاریخ صدور قرار]
مرجع رسیدگی: شعبه [شماره شعبه] شورای حل اختلاف [نام شهر]
درخواست کننده:
خانم/آقای: [نام و نام خانوادگی درخواست کننده]
کد ملی: [کد ملی درخواست کننده]
به نشانی: [آدرس درخواست کننده]
موضوع: درخواست صدور قرار مهروموم ترکه
متن قرار:
در خصوص درخواست خانم/آقای [نام و نام خانوادگی درخواست کننده] به کد ملی [کد ملی درخواست کننده]، مبنی بر صدور قرار مهروموم ترکه شادروان [نام و نام خانوادگی متوفی] فرزند [نام پدر متوفی] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه متوفی] و کد ملی [کد ملی متوفی] که در تاریخ [تاریخ فوت] فوت نموده اند.
با بررسی اوراق و محتویات پرونده، از جمله گواهی فوت متوفی و مدارک مثبته وراثت/ذی نفعی متقاضی، و با توجه به احراز شرایط قانونی مندرج در مواد ۱۶۲، ۱۶۷ و ۱۷۴ قانون امور حسبی و نیز بند ۶ ماده ۱۲ قانون شوراهای حل اختلاف، و نظر به اینکه بیم تضییع و حیف و میل اموال و دارایی های متوفی تا زمان تعیین تکلیف نهایی وجود دارد، لذا شورای حل اختلاف [نام شهر/بخش]، به منظور حفظ حقوق کلیه ذی نفعان، قرار مهروموم ترکه متوفی شادروان [نام و نام خانوادگی متوفی] را صادر و اعلام می نماید.
مقرر است وقت اجرای این قرار به صورت فوق العاده و در اسرع وقت تعیین گردد و مراتب به کلیه اشخاص ذی نفع ابلاغ شود تا در روز اجرای قرار حضور یابند. مأمورین محترم اجرای احکام/ضابطین قضایی مکلف به اجرای این قرار و تنظیم صورتمجلس مهروموم بر اساس مفاد ماده ۱۷۶ قانون امور حسبی و سایر مقررات مرتبط می باشند.
این قرار قطعی و غیرقابل اعتراض است و بلافاصله قابل اجرا می باشد.
رئیس شعبه [شماره شعبه] شورای حل اختلاف [نام شهر]
[امضاء و مهر]
نتیجه گیری
مهروموم ترکه، به عنوان یک سازوکار حقوقی پیشگیرانه و حفاظتی، نقشی بی بدیل در صیانت از حقوق ذی نفعان پس از فوت متوفی ایفا می کند. این اقدام نه تنها از تضییع و حیف و میل اموال جلوگیری می نماید، بلکه با ایجاد شفافیت و مستندسازی دقیق، بستر را برای حل و فصل عادلانه و مسالمت آمیز اختلافات احتمالی میان ورثه، طلبکاران و موصی لهم فراهم می آورد. از تعریف و فلسفه وجودی آن گرفته تا اشخاص ذی صلاح، مراجع قانونی، مراحل گام به گام اجرا و رفع آن، هر یک از این ابعاد، اهمیت ویژه ای در درک جامع این فرآیند حقوقی دارند.
ضرورت مهر و موم ترکه، به ویژه در شرایطی که بیم سوءاستفاده یا عدم توافق میان وراث وجود دارد، بیش از پیش نمایان می شود. آگاهی از مدارک لازم، هزینه ها و نحوه تنظیم دادخواست و قرار، به تمامی اشخاص مرتبط کمک می کند تا با اتخاذ رویکردی آگاهانه و به موقع، از بروز مشکلات پیچیده تر جلوگیری کرده و حقوق قانونی خود را به بهترین شکل ممکن استیفا نمایند. توصیه اکید می شود که در مواجهه با امور مربوط به ترکه، حتماً با وکلای متخصص و مشاوران حقوقی مشورت گردد تا با بهره گیری از دانش و تجربه آنان، تمامی مراحل با دقت و صحت کامل طی شود.