محرمیت فرزند خوانده با دخول: بررسی جامع فقهی و حقوقی شرایط و رفع ابهامات

محرمیت فرزند خوانده با دخول، دغدغه ای رایج و نیازمند شفاف سازی در میان خانواده های سرپرست است. لازم به ذکر است که در اکثر موارد، برای ایجاد محرمیت شرعی بین فرزند خوانده و والدین سرپرست، نیازی به دخول نیست و برداشت های نادرست در این زمینه، زمینه ساز نگرانی های بی مورد شده است.

فرزندخواندگی، به عنوان یک سنت حسنه و اقدامی خداپسندانه، در جوامع امروز و آموزه های اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. خانواده هایی که به دلایل مختلف قادر به داشتن فرزند زیستی نیستند یا با نیت خیرخواهانه، سرپرستی کودکی را بر عهده می گیرند، با چالش ها و دغدغه های متعددی روبرو می شوند. یکی از مهم ترین این دغدغه ها، مسئله محرمیت فرزند خوانده با اعضای خانواده سرپرست است. این موضوع به ویژه با افزایش سن فرزند خوانده اهمیت بیشتری پیدا می کند و لزوم ایجاد روابط عاطفی و شرعی صحیح را برجسته می سازد.

برداشت ها و اطلاعات ناقص پیرامون راه های ایجاد محرمیت، گاه منجر به سردرگمی و نگرانی خانواده ها می شود. به خصوص، پرسش پیرامون نقش «دخول» در محرمیت فرزند خوانده، که در برخی موارد خاص فقهی مطرح است، به اشتباه به کلیت مسئله محرمیت فرزند خوانده تعمیم داده شده و نیازمند شفاف سازی قاطعانه است. هدف از این مقاله، ارائه راهکارهای جامع، دقیق و شفاف فقهی و حقوقی برای ایجاد محرمیت، با تمرکز بر رفع این ابهام و تأکید بر عدم لزوم دخول در غالب موارد است. این نوشتار به خانواده های سرپرست کمک می کند تا با آگاهی کامل و آرامش خاطر، مسیر محرمیت فرزند خود را طی کنند.

مبانی محرمیت در فقه و قانون مدنی ایران

برای درک صحیح سازوکارهای ایجاد محرمیت برای فرزند خوانده، ابتدا باید با مبانی و تعاریف محرمیت در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران آشنا شد. این شناخت پایه و اساس تمامی راهکارهای مطرح شده در ادامه خواهد بود.

۱.۱. تعریف و انواع محارم

در نظام حقوقی و فقهی اسلام، محارم به سه دسته اصلی تقسیم می شوند که هر یک، نحوه خاصی از ارتباط و حرمت ازدواج را میان افراد ایجاد می کنند:

• محارم نسبی: این نوع محرمیت از طریق رابطه خونی و وراثت ایجاد می شود. افرادی مانند پدر و مادر، فرزندان، پدربزرگ و مادربزرگ، نوه، برادر و خواهر، عمو و عمه، دایی و خاله، از جمله محارم نسبی محسوب می شوند. رابطه محرمیت نسبی، دائم و ابدی است و هرگز زائل نمی شود.
• محارم رضاعی: محرمیت رضاعی از طریق شیر خوردن با شرایط خاص فقهی محقق می شود. اگر کودکی از شیر زنی با شرایط مشخص تغذیه کند، آن زن و برخی از خویشاوندان او به کودک محرم می شوند، گویی که رابطه نسبی برقرار شده است. این نوع محرمیت نیز دائم و ابدی است.
• محارم سببی: محرمیت سببی از طریق عقد ازدواج (چه دائم و چه موقت) ایجاد می شود. برای مثال، عروس به پدرشوهر و داماد به مادر زن محرم می شود. این محرمیت نیز در برخی موارد دائم و در برخی موارد محدود به مدت عقد است.

۱.۲. تفاوت فرزندخوانده با فرزند حقیقی

یکی از نکات بنیادین در بحث محرمیت فرزند خوانده، درک این واقعیت است که فرزند خوانده، از لحاظ نسبی و بیولوژیک، فرزند واقعی والدین سرپرست محسوب نمی شود. این بدان معناست که هیچگونه رابطه خونی بین آن ها وجود ندارد و لذا احکام محرمیت نسبی که برای فرزند حقیقی جاری است، به طور خودکار بر فرزند خوانده اعمال نمی گردد. این تفاوت اساسی، ضرورت اتخاذ راهکارهای جایگزین فقهی و حقوقی را برای ایجاد محرمیت میان فرزند خوانده و خانواده سرپرست توجیه می کند تا این رابطه عاطفی بتواند در چارچوب شرعی و قانونی صحیح شکل گیرد.

در فقه اسلامی، محرمیت فرزند خوانده به دلیل عدم وجود رابطه نسبی، نیازمند راهکارهای جایگزین از طریق رضاع یا سبب است تا پیوند عاطفی و شرعی لازم فراهم آید.

راهکارهای اصلی ایجاد محرمیت برای فرزند خوانده

با توجه به عدم وجود محرمیت نسبی بین فرزند خوانده و والدین سرپرست، فقه اسلامی و قانون مدنی ایران راه هایی را برای ایجاد این پیوند شرعی پیش بینی کرده اند. این راهکارها عمدتاً بر دو پایه «رضاع» (شیر خوردن) و «سبب» (ازدواج) استوارند.

۲.۱. محرمیت از طریق رضاع (شیر خوردن)

محرمیت رضاعی یکی از موثرترین و در عین حال پیچیده ترین راه ها برای ایجاد محرمیت فرزند خوانده، به خصوص در سنین شیرخوارگی است. این روش نیازمند رعایت دقیق شرایط فقهی و قانونی است.

۲.۱.۱. شرایط دقیق شرعی و قانونی تحقق رضاع (شرایط محرمیت رضاعی)

برای تحقق محرمیت رضاعی، مطابق فقه اسلامی و ماده ۱۰۴۶ قانون مدنی، شرایط زیر باید به دقت رعایت شود:

• منشاء شیر: شیر باید از حمل مشروع حاصل شده باشد، یعنی زن شیرده باید همسر شرعی مردی باشد که نطفه او موجب بارداری و تولید شیر شده است.
• روش شیر خوردن: کودک باید شیر را مستقیماً از پستان زن مکیده باشد. شیر دوشیده شده یا شیر خشکی که با شیر مخلوط شده باشد، معمولاً موجب محرمیت رضاعی نمی گردد، مگر در برخی فتاوای خاص با شرایط ویژه.
• میزان شیر خوردن: کودک باید به میزان کافی از شیر تغذیه کرده باشد. این میزان در فقه شیعه به دو صورت مشخص شده است:
  1. حداقل یک شبانه روز کامل به طور متوالی، که در این مدت کودک نباید غذای دیگری یا شیر زن دیگری را خورده باشد.
  2. پانزده دفعه متوالی و کامل شیر خوردن، به طوری که هر بار کودک کاملاً سیر شود و در این بین شیر یا غذای دیگری مصرف نکند.

  در هر دو حالت، باید احراز شود که شیر خوردن موجب روییدن گوشت و استحکام استخوان در کودک شده است.

• سن کودک: شیر خوردن باید قبل از اتمام دو سالگی کودک (۷۳۰ روز تمام) صورت گیرد. شیر خوردن پس از این سن، اثری در ایجاد محرمیت رضاعی ندارد.
• وحدت شوهر: شیری که کودک می خورد باید از یک زن و از یک شوهر باشد. به عبارت دیگر، اگر یک زن به دو کودک شیر دهد، در صورتی که هر دو شیر از نطفه یک شوهر واحد باشند، محرمیت بین آن دو کودک و خانواده آن زن ایجاد می شود. اما اگر زنی از دو شوهر متفاوت شیر داشته باشد و به دو کودک (یا به یک کودک) از شیر دو شوهر متفاوت خود شیر دهد، محرمیت رضاعی ایجاد نمی شود.

۲.۱.۲. سناریوهای کاربردی برای محرمیت رضاعی (دختر و پسر خوانده)

با رعایت شرایط فوق، می توان از طریق رضاع برای فرزند خوانده محرمیت ایجاد کرد:

• برای دختر خوانده:

  اگر دختر خوانده از شیر مادرخوانده تغذیه کند، مادرخوانده مادر رضاعی او می شود و دختر به پدرخوانده (شوهر مادرخوانده) نیز محرم ابدی می گردد. همچنین، اگر دختر خوانده از شیر خواهر پدرخوانده (عمه نسبی دختر خوانده)، مادر پدرخوانده (جدّه پدری پدرخوانده)، یا حتی همسر برادر پدرخوانده (زن عموی نسبی پدرخوانده) با رعایت شرایط کامل رضاع تغذیه کند، محرمیت با پدرخوانده ایجاد می شود. برای مثال، در حالت شیر خوردن از عمه، پدرخوانده دایی رضاعی دختر خوانده محسوب شده و محرمیت ایجاد می شود.

• برای پسر خوانده:

  اگر پسر خوانده از شیر مادرخوانده تغذیه کند، مادرخوانده مادر رضاعی او شده و پسر به پدرخوانده (شوهر مادرخوانده) و سایر محارم نسبی مادرخوانده محرم می گردد. راهکار دیگر این است که اگر پسر خوانده از شیر خواهر مادرخوانده (خاله نسبی مادرخوانده)، مادر مادرخوانده (جدّه مادری مادرخوانده)، یا همسر برادر مادرخوانده (زن دایی نسبی مادرخوانده) با رعایت شرایط کامل رضاع تغذیه کند، محرمیت با مادرخوانده و دیگر محارم نسبی وی ایجاد می شود. برای نمونه، در حالت شیر خوردن از خاله، مادرخوانده خاله رضاعی پسر خوانده محسوب شده و محرمیت برقرار می شود.

۲.۱.۳. محدودیت ها

همانطور که اشاره شد، محرمیت از طریق رضاع تنها برای اطفال شیرخوار (قبل از اتمام دو سالگی) قابل اجرا است. این محدودیت سنی باعث می شود که این راهکار برای فرزندخواندگانی که در سنین بالاتر به سرپرستی گرفته می شوند، کاربردی نداشته باشد و خانواده ها مجبور به اتخاذ روش های دیگر شوند.

۲.۲. محرمیت از طریق سبب (عقد موقت یا صیغه)

یکی دیگر از راه های اصلی برای ایجاد محرمیت بین فرزند خوانده و اعضای خانواده سرپرست، به ویژه برای کودکانی که از سن شیرخوارگی گذشته اند یا امکان رضاع وجود ندارد، استفاده از راهکار محرمیت سببی از طریق عقد موقت (صیغه) است. این راهکار نیاز به درک دقیق فقهی و رعایت شرایط قانونی دارد.

۲.۲.۱. مفهوم صیغه محرمیت در فقه

اصطلاح «صیغه محرمیت» که در میان مردم رایج است، در واقع به همان «عقد موقت» یا «متعه» در فقه اسلامی اشاره دارد. نکته مهم آن است که محرمیت، نه صرفاً با خواندن یک صیغه زبانی بدون قصد ازدواج، بلکه با خود عقد موقت که دارای شرایط شرعی است، ایجاد می شود. شرایط صحت عقد موقت عبارتند از:

• رضایت طرفین: برای افراد بالغ، رضایت کامل و اختیار طرفین (زن و مرد) برای انجام عقد الزامی است.
• تعیین مهریه: مهریه باید به صورت مشخص و معلوم در عقد تعیین شود.
• تعیین مدت: مدت زمان عقد موقت باید به صورت دقیق (مثلاً یک ساعت، یک روز، یک ماه، یک سال و …) مشخص گردد.
• خواندن صیغه: صیغه عقد (به زبان عربی صحیح یا فارسی با الفاظ مشابه و با قصد انشا) باید جاری شود.
• اجازه ولی یا حاکم شرع: در صورتی که فرد نابالغ یا غیربالغ باشد، عقد موقت با اجازه ولی قهری (پدر یا جد پدری) و در صورت عدم وجود آن ها، با اجازه حاکم شرع (دادگاه) یا مجتهد جامع الشرایط امکان پذیر است.

بنابراین، محرمیت از طریق سبب، در حقیقت با «ازدواج موقت» (نه صرفاً صیغه) و رعایت تمامی ارکان آن حاصل می شود.

۲.۲.۲. راهکار محرمیت «دختر خوانده» با «پدر خوانده»

برای ایجاد محرمیت دائم و ابدی بین دختر خوانده و پدر خوانده، رایج ترین و مورد تأیید بسیاری از مراجع عظام تقلید، این است که دختر خوانده را به عقد موقت (صیغه) با پدرِ پدر خوانده (یعنی پدربزرگ پدری دختر خوانده) درآورند. اثر شرعی این ازدواج به این صورت است که:

بر اساس آیه ۲۳ سوره نساء، زن پدر بر پسرش محرم ابدی است. بنابراین، با جاری شدن عقد موقت بین دختر خوانده و پدربزرگ پدرخوانده، دختر خوانده از نظر شرعی، «زن پدر» پدرخوانده محسوب می شود و به او محرم ابدی می گردد. مدت عقد موقت با پدربزرگ می تواند بسیار کوتاه (مثلاً چند دقیقه یا یک ساعت) در نظر گرفته شود، زیرا هدف صرفاً ایجاد محرمیت است.

۲.۲.۳. راهکار محرمیت «پسر خوانده» با «مادر خوانده»

برای ایجاد محرمیت دائم و ابدی بین پسر خوانده و مادر خوانده، رایج ترین راهکار مورد تأیید بسیاری از مراجع، این است که پسر خوانده را به عقد موقت (صیغه) با مادرِ مادر خوانده (یعنی مادربزرگ مادری پسر خوانده) درآورند. اثر شرعی این ازدواج به این صورت است که:

بر اساس فقه اسلامی و آیه قرآن، شوهر مادر بر دخترش محرم ابدی است. لذا، با جاری شدن عقد موقت بین پسر خوانده و مادربزرگ مادرخوانده، پسر خوانده از نظر شرعی، «شوهر مادر» مادرخوانده محسوب می شود و به او محرم ابدی می گردد. در اینجا نیز مدت عقد می تواند کوتاه باشد.

۲.۲.۴. سایر راهکارهای سببی (در صورت امکان و با مشورت)

در برخی موارد خاص و با مشورت دقیق با اهل فن و مرجع تقلید، می توان راهکارهای دیگری را نیز در نظر گرفت. مثلاً اگر والدین سرپرست فرزندان نسبی (برادر یا خواهر) بالغ داشته باشند، عقد موقت فرزند خوانده با یکی از آن فرزندان نسبی نیز می تواند منجر به محرمیت با والدین سرپرست شود (مثلاً عقد موقت دختر خوانده با پسر نسبی خانواده، موجب محرمیت دائم دختر خوانده با مادرخوانده می شود زیرا زن پسر محسوب می گردد). اما این راهکارها ممکن است پیچیدگی ها و ملاحظات خاص خود را داشته باشند و نیازمند بررسی دقیق هر مورد به صورت جداگانه است.

ابهام زدایی از نقش «دخول» در محرمیت فرزند خوانده

یکی از مهمترین اهداف این مقاله، شفاف سازی پیرامون کلیدواژه «محرمیت فرزند خوانده با دخول» است که متأسفانه در افکار عمومی، گاه به اشتباه و با برداشت های نادرست همراه شده و موجب نگرانی خانواده ها می گردد. در این بخش به طور صریح به این موضوع می پردازیم.

۳.۱. پاسخ صریح به کلیدواژه «محرمیت فرزند خوانده با دخول»

پاسخ قاطع و شفاف به این پرسش این است که: در روش های محرمیت فرزند خوانده از طریق سبب (عقد موقت با پدربزرگ یا مادربزرگ والدین سرپرست) و رضاع،

عموماً و به طور پیش فرض، «دخول» (رابطه زناشویی) برای ایجاد محرمیت شرط نیست.

و صرف جاری شدن صیغه عقد موقت (با رعایت تمامی شرایط فقهی و قانونی)، یا تحقق کامل شرایط رضاع برای ایجاد محرمیت کافی است و هدف از این اقدامات، صرفاً ایجاد حریم شرعی و عاطفی است، نه برقراری رابطه زناشویی.

تأکید می شود که تصور نیاز به دخول برای محرمیت فرزند خوانده، یک برداشت غلط و ناشی از خلط مباحث فقهی است. در راهکارهای ارائه شده، هدف ایجاد رابطه ای عمیق تر از طریق یکی از خویشاوندی های محرم (مانند زن پدر یا شوهر مادر) است که این خویشاوندی با صرف عقد (و نه لزوماً دخول) محقق می شود.

۳.۲. موارد استثنایی که دخول شرط است (جهت رفع ابهام کامل)

در فقه اسلامی، موارد محدودی وجود دارد که تحقق محرمیت سببی، مشروط به «دخول» است. رایج ترین مثال در این زمینه، محرمیت «ربیبه» (دختر زن از شوهر قبلی) برای مرد است. بر اساس آیه شریفه قرآن و احکام فقهی، مرد تنها زمانی به ربیبه (دختر همسرش از ازدواج قبلی) محرم می شود که با مادر ربیبه دخول کرده باشد. یعنی اگر مردی با زنی ازدواج کند ولی قبل از دخول با او، طلاق دهد، به دختر آن زن (ربیبه) محرم نمی شود. این حکم برای «حلیله پسر» (همسر پسر) نیز صادق است، به این معنا که مادر زن (خواهرزاده یا برادرزاده همسر) با عقد موقت با همسر پسر، به او محرم می شود و برای محرمیت با پسر نیازی به دخول نیست.

تأکید بر عدم ارتباط مستقیم این مورد با محرمیت فرزند خوانده: بسیار مهم است که شفاف سازی شود این مورد استثنایی (محرمیت ربیبه با دخول) نباید به صورت کلی به مسئله محرمیت فرزند خوانده تعمیم داده شود و سردرگمی ایجاد کند. هدف در محرمیت فرزند خوانده، ایجاد یک پیوند شرعی و عاطفی قوی و عاری از هرگونه شبهه است و نه برقراری ارتباطات زناشویی.

۳.۳. رفع تصور غلط و تأکید بر هدف اصلی

ورود به مسئله دخول در روابطی که هدف صرفاً ایجاد محرمیت عاطفی و شرعی میان فرزند خوانده و خانواده سرپرست است، شایسته و مطلوب نیست. چنین تصوراتی از ناآگاهی یا تفاسیر نادرست از احکام فقهی نشأت می گیرد. اهمیت تفکیک دقیق احکام فقهی از برداشت های عامیانه و گاه نادرست، در این زمینه حیاتی است. هدف نهایی از تدوین این راهکارها، فراهم آوردن یک محیط خانوادگی امن، سرشار از مهر و محبت و در عین حال کاملاً منطبق با موازین شرعی برای رشد و بالندگی فرزند خوانده است.

جامعه و بهزیستی، همواره بر تأمین سلامت روانی و عاطفی فرزندان خوانده تأکید دارند و هرگونه اقدام خارج از این چارچوب می تواند به آسیب های جدی روحی و روانی برای کودک منجر شود. لذا، خانواده ها باید با آگاهی کامل و بدون هرگونه وسواس، راهکارهای صحیح محرمیت را برگزینند.

امکان ازدواج مستقیم سرپرست با فرزند خوانده (از نظر قانونی و شرعی)

یکی دیگر از پرسش های رایج در خصوص محرمیت فرزند خوانده، امکان ازدواج مستقیم والدین سرپرست با فرزند خوانده خود است. این موضوع دارای ابعاد قانونی، فقهی، اجتماعی و روانشناختی پیچیده ای است که نیازمند بررسی دقیق است.

۴.۱. محدودیت ها و ممنوعیت های قانونی

در قانون ایران، با هدف حمایت از حقوق و مصلحت فرزند خوانده، محدودیت های جدی برای ازدواج سرپرست با فرزند خوانده وضع شده است. تبصره ماده ۲۶ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست به صراحت بیان می دارد:

«ازدواج سرپرست با فرزندخوانده ممنوع است، مگر اینکه دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتی سازمان بهزیستی، این امر را به مصلحت فرزند خوانده تشخیص دهد.»

این تبصره به وضوح نشان می دهد که اصل بر ممنوعیت چنین ازدواجی است و تنها در موارد استثنایی و با تشخیص مصلحت کودک توسط دادگاه و تأیید سازمان بهزیستی، امکان پذیر خواهد بود. هدف قانونگذار از این محدودیت، جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده احتمالی و حفظ سلامت روانی و عاطفی فرزند خوانده است.

۴.۲. دیدگاه فقهی و ملاحظات اجتماعی و روانشناختی

از منظر فقهی، با فرض رعایت تمامی شرایط شرعی و فقدان موانع نکاح (مانند محرمیت نسبی یا رضاعی)، ممکن است ازدواج سرپرست با فرزند خوانده از جهت شرعی بلامانع تلقی شود. این دیدگاه فقهی صرفاً به جنبه های حقوقی و شرعی عقد نکاح می پردازد و ملاحظات دیگر را در بر نمی گیرد.

با این حال، از دیدگاه روانشناسان، جامعه شناسان و متخصصان حوزه کودک و خانواده، ازدواج سرپرست با فرزند خوانده به شدت مورد نکوهش قرار می گیرد و با آسیب های جدی روحی و عاطفی برای فرزند خوانده و تزلزل بنیان خانواده همراه است. دلایل این نکوهش شامل موارد زیر است:

• تضاد نقش ها: این ازدواج باعث خلط و تضاد در نقش های والدینی و همسری می شود. کودکی که پدر یا مادر خود می دانسته، ناگهان باید نقش همسر را ایفا کند که می تواند به مشکلات هویتی و سردرگمی شدید منجر شود.
• آسیب های روانی: فرزند خوانده ممکن است دچار آسیب های روانی مانند اضطراب، افسردگی، حس خیانت، و از دست دادن اعتماد به نفس شود. این تجربه می تواند تا پایان عمر بر سلامت روان او تأثیر منفی بگذارد.
• رقابت و حسادت: در صورتی که یکی از والدین سرپرست با فرزند خوانده ازدواج کند، والدین دیگر یا فرزندان حقیقی خانواده ممکن است دچار حسادت و رقابت شوند که بنیان خانواده را متزلزل می کند.
• سوءاستفاده: احتمال سوءاستفاده عاطفی یا جنسی از فرزند خوانده، به ویژه اگر این ازدواج به اجبار یا تحت فشار باشد، بسیار بالا است.
• ملاحظات اجتماعی: جامعه نیز چنین ازدواج هایی را به دلیل حساسیت های اخلاقی و عرفی، به راحتی نمی پذیرد و ممکن است فرزند خوانده و خانواده با قضاوت های منفی روبرو شوند.

لذا، با وجود ملاحظات فقهی که ممکن است ازدواج سرپرست با فرزند خوانده را در برخی شرایط خاص شرعاً مجاز بداند، توصیه قوی به خانواده ها و مراجع ذی صلاح این است که تا حد امکان از این راهکار پرهیز کرده و روش های دیگر محرمیت را که آسیب های کمتری برای فرزند خوانده به همراه دارند، انتخاب کنند. مصلحت عالیه کودک همواره باید در اولویت قرار گیرد.

نظرات مراجع عظام تقلید در خصوص محرمیت فرزند خوانده (به خصوص برای سنین بالاتر)

برای خانواده هایی که قصد فرزندخواندگی دارند یا هم اکنون سرپرستی کودکی را بر عهده گرفته اند، آگاهی از نظرات و فتاوای مراجع عظام تقلید از اهمیت بالایی برخوردار است. این فتاوا، راهنمای عمل شرعی در موضوع محرمیت فرزند خوانده، به ویژه برای کودکانی که از سن شیرخوارگی گذشته اند، می باشد.

۵.۱. خلاصه ای از فتاوای مراجع

بسیاری از مراجع عظام تقلید، راهکارهای محرمیت از طریق رضاع و سبب را با جزئیات و شرایط خاص خود مطرح کرده اند. در ادامه، به خلاصه ای از دیدگاه های برخی از مراجع در این خصوص اشاره می شود:

• آیت الله العظمی مکارم شیرازی:

  ایشان روش عقد موقت (صیغه) دختر خوانده با پدرِ پدر خوانده (پدربزرگ پدری) را راه حل صحیح برای محرمیت دختر با پدرخوانده می دانند تا دختر حکم «زن پدر» را برای پدرخوانده پیدا کند. برای پسر خوانده نیز، ایشان راهی جز شیر خوردن (رضاع) قبل از دو سالگی از خواهر زن یا مادر زن و مانند آن را مطرح نکرده اند.

• آیت الله العظمی نوری همدانی:

  ایشان نیز برای دختر خوانده، راهکار متعه (عقد موقت) با پدر یا جد پدری سرپرست را با اجازه حاکم شرع تأیید می کنند تا دختر به سرپرست خانواده محرم شود.

• امام خمینی (ره):

  ایشان بیان داشته اند که برای محرمیت کودکان بزرگسال (پس از بلوغ شرعی) که امکان رضاع وجود ندارد، راهی نیست مگر اینکه پسر در صورت وجود فرزند نسبی در منزل پدرخوانده، پس از بلوغ شرعی با ازدواج با آن فرزند نسبی، محرم شود (مثلاً با دختر واقعی پدرخوانده ازدواج کند تا مادرخوانده محرم شود). قبل از بلوغ نیز، در صورت عدم وجود ولی، راهی برای محرم شدن با عقد نیست.

• آیت الله العظمی سیستانی:

  ایشان در پاسخ به این سوال که اگر کودک شیرخوار نباشد، راهی برای محرمیت با خانواده سرپرست وجود دارد یا خیر، عموماً به صراحت «راهی ندارد» را مطرح کرده اند، مگر در موارد خاص و با شرایط پیچیده.

• آیت الله العظمی گلپایگانی (ره):

  ایشان نیز در مواردی بیان کرده اند که «وجهی برای محرمیت این قبیل کودکان به اعضاء خانواده که عملی و قابل اجراء باشد به نظر نمی رسد»، مگر موارد خاص و پیچیده فقهی.

• آیت الله العظمی بهجت (ره):

  ایشان نیز محرمیت را جز در «بعض موارد نادره به مصاهرت» (برخی موارد نادر از خویشاوندی سببی) رد کرده اند.

این تفاوت ها در فتاوا نشان دهنده پیچیدگی موضوع و نیاز به دقت و احتیاط است.

۵.۲. تأکید بر لزوم رجوع به مرجع تقلید شخصی

با توجه به تفاوت در فتاوای مراجع عظام تقلید و همچنین پیچیدگی های خاص هر خانواده و شرایط فرزند خوانده، ضرورت دارد که هر خانواده ای که با این مسئله روبرو است، به صورت مستقیم و حضوری یا تلفنی با مرجع تقلید شخصی خود یا دفاتر ایشان مشورت نماید. تنها از این طریق می توان فتوای دقیق و متناسب با شرایط خاص و جزئیات هر مورد را دریافت کرد و با اطمینان خاطر بیشتری اقدام نمود.

نتیجه گیری

مسئله محرمیت فرزند خوانده، از جمله دغدغه های اصلی خانواده های سرپرست است که نیازمند آگاهی دقیق از احکام فقهی و قوانین حقوقی می باشد. همانطور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، راه های اصلی ایجاد محرمیت برای فرزند خوانده شامل محرمیت از طریق رضاع (شیر خوردن) برای اطفال زیر دو سال و محرمیت از طریق سبب (عقد موقت یا صیغه) با اعضای خاصی از خانواده (مانند پدربزرگ پدری برای دخترخوانده یا مادربزرگ مادری برای پسرخوانده) است.

یکی از مهمترین نتایج این بررسی، تأکید مجدد و قاطعانه بر این نکته است که «دخول» برای محرمیت فرزند خوانده در اکثر قریب به اتفاق موارد لازم نیست و نباید عامل نگرانی و سردرگمی خانواده ها باشد. تصور نیاز به دخول برای این منظور، ناشی از برداشت های نادرست و تعمیم احکام فقهی خاص به موارد عمومی است. هدف از ایجاد محرمیت، نه برقراری رابطه زناشویی، بلکه فراهم آوردن یک حریم شرعی و عاطفی امن و پایدار برای فرزند خوانده در کانون خانواده است.

در نهایت، با توجه به پیچیدگی های فقهی و حقوقی و تفاوت دیدگاه های مراجع عظام تقلید در برخی جزئیات، توصیه اکید می شود که خانواده ها جهت کسب اطلاعات دقیق و مشاوره متناسب با شرایط خاص خود، با متخصصین حقوقی و فقهی و همچنین دفاتر مراجع تقلید شخصی خود مشورت نمایند. این اقدام نه تنها به رفع ابهامات کمک می کند، بلکه آرامش خاطر و اطمینان شرعی و قانونی را برای والدین سرپرست به ارمغان می آورد. هدف غایی از تمامی این تمهیدات، ایجاد محیطی امن، سرشار از مهر و محبت، و عاری از هرگونه شبهه شرعی و قانونی برای رشد و بالندگی فرزند خوانده است.

سوالات متداول

آیا برای محرمیت فرزند خوانده حتماً باید دخول صورت گیرد؟

خیر. در اکثر قریب به اتفاق موارد، برای ایجاد محرمیت بین فرزند خوانده و والدین سرپرست، نیازی به دخول (رابطه زناشویی) نیست. محرمیت از طریق رضاع (شیر خوردن) یا عقد موقت (صیغه) با پدربزرگ یا مادربزرگ والدین سرپرست، بدون نیاز به دخول، حاصل می شود. صرف جاری شدن عقد موقت با رعایت شرایط شرعی آن برای ایجاد محرمیت کافی است و هدف، تنها ایجاد یک خویشاوندی محرم شرعی است.

اگر فرزند خوانده از سن شیرخوارگی گذشته باشد، چه راه هایی برای محرمیت وجود دارد؟

اگر فرزند خوانده از سن شیرخوارگی (دو سالگی) گذشته باشد و امکان محرمیت رضاعی وجود نداشته باشد، راهکار اصلی ایجاد محرمیت از طریق سبب (عقد موقت یا صیغه) است. برای دختر خوانده، عقد موقت با پدرِ پدرخوانده (پدربزرگ پدری) و برای پسر خوانده، عقد موقت با مادرِ مادرخوانده (مادربزرگ مادری) رایج ترین و مورد تأیید بسیاری از مراجع است.

آیا ازدواج سرپرست با فرزند خوانده قانونی و شرعی است؟

از نظر قانونی، ازدواج سرپرست با فرزند خوانده ممنوع است، مگر اینکه دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتی سازمان بهزیستی، آن را به مصلحت فرزند خوانده تشخیص دهد. از نظر شرعی، ممکن است در صورت رعایت تمامی شرایط فقهی و فقدان موانع، بلامانع باشد. اما از دیدگاه روانشناختی و اجتماعی، چنین ازدواجی به شدت نکوهش شده و می تواند آسیب های جدی روحی و عاطفی برای فرزند خوانده و بنیان خانواده به همراه داشته باشد. لذا، قویاً توصیه می شود از این راهکار پرهیز شود.

آیا صیغه محرمیت برای فرزند خوانده همان عقد موقت است؟

بله، اصطلاح «صیغه محرمیت» که در میان مردم رایج است، در واقع به همان «عقد موقت» یا «متعه» در فقه اسلامی اشاره دارد. محرمیت با جاری شدن خود عقد موقت با رعایت تمامی شرایط شرعی (مانند تعیین مهریه، تعیین مدت و رضایت طرفین یا اجازه ولی/حاکم شرع) ایجاد می شود و صرفاً به معنای خواندن یک عبارت بدون قصد ازدواج نیست.

برای محرمیت فرزند خوانده (دختر/پسر) با پدرخوانده/مادرخوانده، دقیقاً با کدام یک از اعضای خانواده باید صیغه خواند؟

• برای محرمیت دختر خوانده با پدرخوانده: دختر خوانده را به عقد موقت با پدرِ پدرخوانده (پدربزرگ پدری دختر) در می آورند. با این کار، دختر حکم «زن پدر» پدرخوانده را پیدا کرده و به او محرم ابدی می شود.
• برای محرمیت پسر خوانده با مادرخوانده: پسر خوانده را به عقد موقت با مادرِ مادرخوانده (مادربزرگ مادری پسر) در می آورند. با این کار، پسر حکم «شوهر مادر» مادرخوانده را پیدا کرده و به او محرم ابدی می شود.