باغ شازده در شهر ماهان

آخرین به روز رسانی: 4 خرداد

خواندن این مطلب 10 دقیقه زمان میبرد

در دل کویر سوزان استان کرمان نگینی فیروزه ای و سرسبز می درخشد؛ باغی که تضادش با محیط اطراف آن را به معجزه ای در دل خشکی تبدیل کرده است. باغ شازده ماهان یادگاری نفیس از دوران قاجار نه تنها یک باغ ایرانی زیباست بلکه نمادی از هنر مهندسی آب در فلات ایران و تجلی گاه ذوق و سلیقه معماران و باغ سازان ایرانی است. این باغ تاریخی که در دامنه کوه جوپار و در نزدیکی شهر ماهان واقع شده با فواره های پلکانی درختان سر به فلک کشیده و عمارت با شکوه خود بازدیدکنندگان را به سفری در زمان و دل طبیعتی دست ساز دعوت می کند. اهمیت فرهنگی تاریخی و معماری این مجموعه بی بدیل منجر به ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو شده است. برای کسانی که به دنبال شناخت عمیق تر فرهنگ و هنر ایرانی درک شگفتی های مهندسی سنتی یا صرفاً تجربه ی آرامش و زیبایی در فضایی دل انگیز هستند باغ شازده ماهان مقصدی است که داستانی از همزیستی انسان و طبیعت را روایت می کند.

ریشه های احداث باغ شازده ماهان به اواخر دوره قاجار بازمی گردد. این باغ به دستور محمدحسن خان سردار ایروانی حاکم وقت کرمان در حدود سال ۱۲۹۸ هجری قمری (اواخر قرن نوزدهم میلادی) آغاز شد. هدف از ساخت آن ایجاد یک اقامتگاه ییلاقی و مرکز حکومتی در منطقه خوش آب و هوای ماهان بود. پس از مرگ محمدحسن خان ساخت باغ توسط عبدالحمید میرزا ناصرالدوله حاکم بعدی کرمان ادامه یافت. گفته می شود که با شنیدن خبر فوت ناصرالدوله بنایی که مشغول کاشی کاری سردر ورودی باغ بود از شدت ناراحتی و در هراس از عدم دریافت دستمزد خود قلم موی نقش انداز را بر سردر کوبید و کار را نیمه کاره رها کرد؛ نشان این واقعه هنوز هم بر سردر باغ قابل مشاهده است. ساخت این باغ در دوره ای صورت گرفت که باغ سازی ایرانی همچنان رونق داشت و حاکمان محلی به دنبال ایجاد فضاهای دلپذیر و کاربردی در مناطق تحت حکمرانی خود بودند. موقعیت جغرافیایی ماهان با دسترسی به منابع آب قنات و هوای معتدل تر نسبت به شهر کرمان آن را به مکانی ایده آل برای احداث چنین باغی تبدیل کرده بود. باغ شازده در طول تاریخ خود شاهد رویدادهای مختلفی بوده و کاربری های متفاوتی داشته است اما همواره به عنوان یکی از زیباترین نمونه های باغ ایرانی شناخته شده است.

معماری باغ شازده ماهان نمونه ای برجسته از سبک باغ سازی ایرانی است که با اصول و الگوهای مشخصی طراحی شده است. این باغ مستطیل شکل بوده و در شیب طبیعی زمین احداث شده است که این شیب نقش کلیدی در سیستم آبرسانی و ایجاد آبنماهای پلکانی دارد. محور اصلی باغ در طول آن قرار گرفته و عمارت اصلی در انتهای بالایی باغ و سردر ورودی در انتهای پایینی آن واقع شده است. این ساختار دیدی چشم نواز از پایین به بالا و بالعکس ایجاد می کند. دیوارهای بلند خشتی باغ را از محیط اطراف جدا کرده و فضایی خصوصی و آرامش بخش در درون آن پدید می آورند. استفاده هوشمندانه از آب سایه درختان و سازه های معماری اقلیمی مطبوع در دل کویر فراهم آورده است. ترکیب عناصر طبیعی و دست ساز در باغ شازده به گونه ای است که هر بازدیدکننده را تحت تاثیر قرار می دهد. طراحی باغ بر پایه هندسه و تناسب استوار است و مسیرهای پیاده روی حوض ها و آبنماها با دقت و نظم خاصی جانمایی شده اند. مصالح به کار رفته در بناها اغلب شامل خشت آجر کاشی و گچ است که با توجه به شرایط اقلیمی منطقه انتخاب شده اند.

باغ شازده ماهان از بخش های مختلفی تشکیل شده که هر یک کاربری و زیبایی خاص خود را دارند و در کنار هم مجموعه کاملی را شکل می دهند. این بخش ها شامل سردر ورودی عمارت اصلی عمارت شاه نشین حمام و فضاهای خدماتی در اطراف باغ می شوند. مسیر اصلی باغ که از سردر شروع شده و تا عمارت اصلی ادامه می یابد با درختان میوه و سایه دار و حوض ها و آبنماهای متعدد محصور شده است. این مسیر نه تنها یک راه دسترسی است بلکه قلب تپنده باغ محسوب می شود که حیات و طراوت را در سراسر آن جریان می دهد. فضاهای سبز باغ با انواع درختان مثمر و غیرمثمر مانند چنار کاج سرو میوه هایی نظیر انار انگور انجیر و درختان زینتی پوشیده شده اند که تنوع گیاهی آن را غنی می سازند. تقسیم بندی باغ به کرت بندی های منظم کاشت گیاهان در هر بخش و توجه به جزئیات کوچک همگی نشان از هنر باغ سازی ایرانی دارند.

عمارت اصلی باغ شازده که در بالاترین قسمت باغ و مشرف به کل مجموعه قرار دارد بنایی دو طبقه است که هسته مرکزی باغ را تشکیل می دهد. این عمارت به منظور اقامت حاکم و پذیرایی از میهمانان ساخته شده بود. طبقه همکف شامل اتاق های خدماتی و فضاهای استراحت تابستانی بوده و طبقه اول که بخش شاه نشین را در بر می گیرد دارای ایوان بزرگ و ستون دار با چشم اندازی بی نظیر به سمت پایین باغ و آبنماهای آن است. پنجره های ارسی با شیشه های رنگی گچ بری های زیبا و نقاشی های دیواری از جمله تزئینات به کار رفته در این عمارت هستند که شکوه و زیبایی معماری قاجاری را به نمایش می گذارند. اتاق های مختلف عمارت برای فصول مختلف سال و کاربری های متنوع طراحی شده اند؛ برخی برای تابستان با تهویه طبیعی و برخی برای زمستان. نشستن در ایوان عمارت اصلی و تماشای رقص آب در فواره های پلکانی تجربه ای فراموش نشدنی است که اوج هنر و طبیعت را در هم می آمیزد. این عمارت در حال حاضر به عنوان رستوران و اقامتگاه سنتی مورد استفاده قرار می گیرد و فرصتی برای تجربه فضای تاریخی باغ را فراهم می آورد.

یکی از شگفت انگیزترین و مهم ترین ویژگی های باغ شازده ماهان سیستم آبرسانی و آبنمای بی نظیر آن است که در اوج خشکی منطقه حیات و طراوت را به باغ هدیه می دهد. آب مورد نیاز باغ از قنات تیگران که سرچشمه آن در ارتفاعات کوه جوپار قرار دارد تامین می شود. این قنات آب را از فواصل دور به بالای باغ منتقل می کند. با استفاده از شیب طبیعی زمین و بدون نیاز به هیچگونه پمپ یا نیروی مکانیکی آب از طریق جوی ها و کانال هایی در سراسر باغ جریان می یابد. اوج زیبایی این سیستم در آبنماهای پلکانی باغ دیده می شود. در طول مسیر اصلی باغ حوض ها و آبنماهای متعددی به صورت پلکانی طراحی شده اند که آب با فشار طبیعی از پله ای به پله دیگر سرازیر می شود و منظره ای زیبا و صدایی دلنشین ایجاد می کند. این فواره ها که تعداد آن ها به حدود ده عدد می رسد نه تنها جنبه زیبایی دارند بلکه با ایجاد رطوبت و خنکی نقش مهمی در تلطیف هوای باغ ایفا می کنند. مهندسی دقیق این سیستم آبرسانی نشان دهنده دانش عمیق ایرانیان در زمینه مدیریت منابع آب و استفاده بهینه از شرایط طبیعی است.

باغ شازده در فاصله حدود ۳۵ کیلومتری جنوب شرق شهر کرمان و در نزدیکی شهر ماهان واقع شده است. دسترسی به این باغ نسبتاً آسان است و مسیر آن کاملاً آسفالته می باشد. اگر از شهر کرمان قصد عزیمت به باغ شازده را دارید می توانید از طریق جاده اصلی کرمان به بم حرکت کرده و پس از طی مسافتی کوتاه به شهر ماهان و سپس تابلوی راهنمای باغ شازده برسید. مسیر از کرمان تا ماهان حدود ۳۰ دقیقه با خودرو طول می کشد. پس از ورود به ماهان تابلوهای راهنما شما را به سمت باغ هدایت خواهند کرد. امکان استفاده از تاکسی های بین شهری یا تاکسی های دربست از کرمان به ماهان و باغ شازده نیز وجود دارد. برای کسانی که با خودروی شخصی سفر می کنند پارکینگ در نزدیکی ورودی باغ فراهم شده است. موقعیت جغرافیایی باغ در منطقه ای خوش آب و هوا در دامنه کوه دسترسی به آن را در بیشتر فصول سال راحت می کند و مسیر رسیدن به باغ نیز خود بخشی از زیبایی های سفر در این منطقه محسوب می شود.

بازدید از باغ شازده ماهان تجربه ای است که نیازمند اطلاع از جزئیات زمان بندی و هزینه هاست تا برنامه ریزی سفر به بهترین نحو انجام شود. باغ شازده در تمامی روزهای هفته برای بازدید عموم باز است اما ساعات دقیق بازدید ممکن است بر اساس فصول سال و شرایط خاص تغییر کند. به طور کلی در نیمه اول سال (فصول بهار و تابستان) که طول روز بیشتر است ساعات بازدید معمولاً از صبح زودتر آغاز شده و تا غروب ادامه دارد. در نیمه دوم سال (فصول پاییز و زمستان) به دلیل کوتاه تر بودن روز ساعات بازدید محدودتر می شود و معمولاً تا قبل از غروب آفتاب امکان پذیر است. توصیه می شود قبل از مراجعه اطلاعات دقیق ساعات بازدید را از منابع معتبر یا وب سایت های گردشگری محلی بررسی کنید. مدیریت باغ تلاش می کند تا امکان بازدید را در بیشتر ساعات روز فراهم آورد تا گردشگران فرصت کافی برای گشت و گذار در این مجموعه زیبا را داشته باشند.

برای ورود به باغ شازده ماهان مانند بسیاری از اماکن تاریخی و گردشگری نیاز به تهیه بلیط ورودی است. بازدید از این باغ رایگان نیست و هزینه ای بابت نگهداری و حفظ این اثر ارزشمند از بازدیدکنندگان دریافت می شود. قیمت بلیط برای گردشگران داخلی و خارجی متفاوت است و معمولاً نرخ نامه ای مصوب توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تعیین می شود. این هزینه ورودی صرف نگهداری مرمت و بهبود امکانات باغ می شود تا این اثر تاریخی برای نسل های آینده نیز حفظ شود. قیمت بلیط ممکن است در طول زمان تغییر کند بنابراین بهتر است قبل از سفر از نرخ های به روز اطلاع پیدا کنید. امکان خرید بلیط در محل ورودی باغ وجود دارد. با پرداخت هزینه ورودی شما نه تنها اجازه بازدید از کل مجموعه باغ شامل عمارت ها و فضای سبز را پیدا می کنید بلکه در حفظ و نگهداری یکی از مهم ترین باغ های ایرانی نیز سهیم می شوید.

اهمیت باغ شازده ماهان تنها به زیبایی ظاهری یا قدمت تاریخی آن محدود نمی شود؛ این باغ به دلیل ویژگی های منحصر به فرد خود از جمله نمونه های شاخص باغ سازی ایرانی محسوب می شود و به همین دلیل از ارزش جهانی بالایی برخوردار است. در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی (۲۰۱۱ میلادی) باغ شازده ماهان به همراه هشت باغ ایرانی دیگر تحت عنوان «باغ ایرانی» در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این ثبت جهانی تاکیدی بر ارزش استثنایی و جهانی این مجموعه به عنوان یک شاهکار خلاقانه از نبوغ انسانی و گواهی بر یک سنت فرهنگی زنده است. یونسکو باغ های ایرانی را به عنوان نمونه ای از سازگاری هوشمندانه با محیط های طبیعی و نمایش دهنده تنوع فرهنگی و تاریخی ایران به رسمیت شناخته است. ثبت جهانی باغ شازده نه تنها به حفاظت و مرمت این اثر کمک می کند بلکه جایگاه آن را در نقشه ی گردشگری جهانی تثبیت کرده و توجه بیشتری را به سوی این گنجینه ایرانی جلب می نماید. این افتخار مسئولیت حفظ و معرفی هرچه بهتر این باغ را نیز افزایش می دهد.

انتخاب بهترین زمان برای بازدید از باغ شازده ماهان تا حد زیادی به ترجیحات شخصی و شرایط آب و هوایی بستگی دارد اما به طور کلی فصول بهار و پاییز به عنوان ایده آل ترین زمان ها برای سفر به این منطقه شناخته می شوند. در فصل بهار به ویژه از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت باغ در اوج طراوت و زیبایی خود قرار دارد. درختان شکوفه می دهند گل ها می رویند و آبنماها با حداکثر حجم آب جاری هستند. هوا نیز در این فصل بسیار دلپذیر و معتدل است. فصل پاییز نیز با رنگ های پاییزی درختان زیبایی خاصی به باغ می بخشد و هوا نیز خنک و مطبوع است. مهر و آبان از بهترین ماه ها در فصل پاییز هستند. تابستان در منطقه کرمان می تواند بسیار گرم باشد اما باغ شازده به دلیل وجود آب و درختان فراوان نسبت به محیط اطراف خنک تر است و بازدید در ساعات ابتدایی صبح یا اواخر بعدازظهر در این فصل نیز می تواند دلپذیر باشد. زمستان هوا سرد می شود و ممکن است گاهی برف ببارد اما باغ در این فصل نیز زیبایی خاص خود را دارد و از شلوغی کمتری برخوردار است.

باغ شازده ماهان به عنوان یک مقصد گردشگری مهم امکانات رفاهی متنوعی را برای بازدیدکنندگان فراهم آورده است تا تجربه بازدید آن ها را بهبود بخشد. از جمله این امکانات می توان به سرویس های بهداشتی تمیز و قابل دسترس اشاره کرد که در بخش های مختلف باغ تعبیه شده اند. در داخل مجموعه باغ یک رستوران و چایخانه سنتی وجود دارد که در عمارت اصلی باغ واقع شده است. این امکان به بازدیدکنندگان اجازه می دهد تا در فضایی تاریخی و دل انگیز غذاها و نوشیدنی های محلی را امتحان کرده و استراحت کنند. همچنین یک فروشگاه کوچک برای خرید سوغات و صنایع دستی منطقه در نزدیکی ورودی یا داخل باغ وجود دارد. مسیرهای پیاده روی در باغ برای دسترسی آسان به بخش های مختلف هموار شده اند. نیمکت ها و فضاهای نشیمن در نقاط مختلف باغ برای استراحت بازدیدکنندگان در نظر گرفته شده است. این امکانات با هدف افزایش راحتی و رضایت گردشگران طراحی شده اند تا بازدید از باغ شازده به تجربه ای دلنشین تبدیل شود.

منطقه ماهان و اطراف آن علاوه بر باغ شازده دارای جاذبه های گردشگری دیگری نیز هستند که بازدید از آن ها می تواند برنامه سفر شما را تکمیل کند. یکی از مهم ترین این جاذبه ها آرامگاه شاه نعمت الله ولی در شهر ماهان است که یک مجموعه تاریخی و عرفانی با معماری زیبا و فضایی معنوی است و در فاصله بسیار کمی از باغ شازده قرار دارد. همچنین قلعه راین که یکی از بزرگترین بناهای خشتی جهان پس از ارگ بم محسوب می شود در فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتری جنوب شرق ماهان قرار دارد و بازدید از آن برای علاقه مندان به تاریخ و معماری خشتی توصیه می شود. اگر به طبیعت گردی علاقه مند هستید ارتفاعات جوپار در نزدیکی ماهان فرصت هایی برای کوهنوردی و لذت بردن از طبیعت بکر فراهم می کنند. شهر کرمان نیز با جاذبه هایی نظیر مجموعه گنجعلی خان بازار بزرگ کرمان مسجد جامع و موزه های مختلف می تواند بخش دیگری از سفر شما باشد. بازدید از این اماکن در کنار باغ شازده تصویری کامل تر از تاریخ فرهنگ و طبیعت استان کرمان ارائه می دهد.