زنگ خطر وضعیت علمی ایران/ایجاد فضای بین‌المللی عامل موفقیت رئیس جمهور دولت جدید

دولت و آینده (۴)؛

وحید احمدی، استاد تمام دانشکده برق و مهندسی کامپیوتر دانشگاه تربیت مدرس، معاون پیشین وزیر علوم در گفت‌وگویی با خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا گفت: در دنیای امروز،  همه کشور‌ها به بحث علم و فناوری، دانشگاه و حضور نخبگان علمی و تخصص‎های دانشگاهی در حوزه‌های فناوری، مدیریتی، اقتصادی و علوم اجتماعی تاکید دارند و این مباحث در این کشور‌ها عملیاتی شده است.

 رئیس اسبق مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور گفت: در واقع هر کشوری که مبنای رویکردش توجه به مسئله توسعه ساختار‌های دانشگاهی و تقویت ارتباط بدنه مدیریت علمی کشور با دانشگاه‌ها باشد، نرخ رشد و تاثیرگذاری‌ آن در حوزه‌های مختلف در رفع نیاز‌های مردم و حضورشان در دنیای بین‌المللی کاملا مشهود خواهد بود.

وی افزود: اکنون کشور‌های خلیج فارس و همسایه ایران مانند ترکیه در حوزه‌های مختلف به تقویت ساختار دانشگاه و تقویت نظام دانشگاهی، تقویت ارتباط با دانشگاه و استفاده از نظام دانشگاهی برای توسعه جامعه توجه کرده‌اند به همین دلیل شاهد تغییرات چشمگیر این کشور‌ها طی سال‌های اخیر هستیم.

وی با بیان اینکا استفاده از نظام دانشگاهی برای توسعه جامعه مهم است، گفت: خود نیرو‌های دانشگاهی در بدنه مدیرتی کشور نیز می‌تواند نقش موثری داشته باشد. این اولین نکته‌ای است که باید به آن توجه داشته باشیم.

احمدی با تاکی بر اینکه اگر بنا داریم در حوزه رقابت بین‌المللی فعال و اثرگذار باشیم_ که خیلی هم در برنامه‌های توسعه‌مان روی نرخ رشد و رتبه علمی‌مان تاکید شده است_نیازمندیم که دانشگاه‌ها را اولویت قرار دهیم، افزود: متاسفانه شاهد چنین مسئله‌ای نه در این دولت و نه در برخی از دولت‎های پیشین هستیم.

زنگ خطر وضعیت علمی ایران به صدا در آمد

وی اظهارکرد: با وجود اینکه ایران وضعیت علمی نسبتا خوبی دارد، اما در دنیای رقابتی در حال از دست دادن این صحنه و شاهد مهاجرت نخبگان، شرکت‌های فناور، نوآور و سرمایه گذاران است. چنین فضایی زنگ خطر بزرگی را برای کشور به صدا درآورده است که نشان از بی‌توجهی دولت‌ها نسبت به اولویت قرار ندادن دانشگاه‌ها، تقویت نظام دانشگاهی، تقویت جایگاه اساتید، دانشجویان و محققان دارد که باعث شده در صحنه رقابت جهانی عقب بمانیم.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: اگر این مسیر ادامه پیدا کند باید منتظر عواقب بدتری برای مجموعه‌ای باشیم که پیش از این خیلی قابلیت و ظرفیت و توانمندی داشت. ایران در مقاطعی حتی در عرصه بین‌المللی حضور چشمگیری داشت، اما اکنون شاهد چنین مسئله‌ای نیستیم. 

تقویت ارتباطات بین المللی عامل موفقیت رئیس جمهور بعدی

احمدی گفت: امروز ارتباط دانشگاه‌های ایران با جوامع بین المللی و مراکز دانشگاهی و بین‌المللی از اهمیت زیادی برخوردار است. شعار توسعه علمی به جز توجه به ارتباطات بین المللی محقق نمی‌شود. هر استادی باید بتواند برای ارائه کنفرانس و فرصت مطالعاتی به خارج از کشور سفر کند.

وی با بیان اینکه اکنون اساتید دانشگاه ایران نمی‌توانند به مسافرت خارجی بروند، ادامه داد: همچنین دانشگاه‌های ایران باید کنفرانس‌های بین المللی برگزار کنند و از اساتید مختلف دنیا دعوت به عمل آورند. از سوی دیگر منابع علمی و مجله‌های کشور باید به روز باشد. 

این سیاستمدار افزود: در حال حاضر همه دانشگاه‌ها بدهی یا عدم ارتباط برای تامین منابع علمی شان دارند. مجله‌ها به هیچ وجه به روز نیستند. اغلب دانشگاه‌ها در خرید منابع علمی ناتوان هستند. اساتید دانشگاه‌ها قادر به رفتن به کنفرانس‌های بین المللی و فرصت‌های مطالعاتی نیستند؛ همچنین اساتید دانشگاه‌های دیگر نیز برای ارائه کنفرانس به طور مرتب به داخل کشور نمی‌آیند.

وی گفت: آمار‌های کنونی‌مان رکود شدید علمی ایران را نشان می‌دهد. این آمار‌ها صرفا مربوط به مقاله‌های علمی نیست. ارتباطات اساتید ایران برای رفتن به خارج و قرارداد‌های بین المللی‌شان نیز شامل این موارد می‌شود.

استاد تمام دانشکده برق و مهندسی کامپیوتر دانشگاه تربیت مدرس بیان کرد: اکنون کشور‌هایی حوزه خلیج فارس و ترکیه که رقیب ما در این زمینه هستند به مباحث مانند ارتباطات بین‌المللی اهمیت داده‌اند. در حال حاضر حضور دانشگاه‌های کشور‌های عربی در مجامع و قرارداد‌های بین‌المللی گسترده و چشمگیر شده است.

استاد دانشگاه تربیت مدرس خاطر نشان کرد: توجه به این مسئله باعث شده رنکینگ دانشگاه‌های این کشور‌ها بالاتر برود. در مقابل رنکینگ دانشگاه‌های ایران مرتب در حال کاهش است. طبق آمار‌های اخیر، رنکینگ دانشگاه‌هایمان ۱۰۰ _ ۲۰۰ مرتبه افت پیدا کرده است.

وی تصریح کرد: علت اصلی افت رنکینگ دانشگاه‌های ایران مربوط به نداشتن منابع مالی دانشگاه هاست. اکنون آزمایشگاه‌های ایران به روز نیستند. ارتباطات بین المللی ضعیفی دارند. همچنین ارتباط دانشگاه‌ها با صنعت کم است؛ این مسئله بستگی به این دارد که چقدر موضوع و ضرورت دانشگاه با صنعت مرتبط است. در حال حاضر خود صنعت هم دچار معضل است. در رقابت‌های بین‌المللی حضور ندارد. تمایلی هم به سرمایه گذاری برای کار تحقیقاتی ندارد.

رئیس جمهور بعدی باید به فکر باز کردن فضای بین الملی کشور باشد

وی خاطرنشان کرد: یکی از مهمترین عواملی که می‌تواند موفقیت رئیس جمهور بعدی را رقم بزند، باز کردن فضای بین المللی است. باز شدن این فضا باعث می‎شود تحریم‎ها و ارتباطات بسته و ایزوله کنونی دانشگاه‌ها از میان برود.

معاون پیشین وزیر علوم با تاکید بر اینکا تحریم‌ها باعث شده‌اند مقالات اساتید ایرانی به صورت جدی چاپ نشود، قراردادی منعقد نکنند، عنوان کرد: در تحقیقات و مجامع بین‌المللی حضور اثرگذاری نداشته باشند. اگر این مسائل را درست کنیم خود به خود صنعت‎مان رونق می‎گیرد. مسائل دانشگاه‎ها و اقتصادی‎مان بهبود پیدا می کند بنابراین برقراری ارتباطات بین المللی مهمترین عامل است.

به گفته وحید احمدی هرچند اکنون با بعضی از کشور‌های همسایه‌مان ارتباط برقرار کرده‎ایم. این مسئله خوب و تاثیرگذار است، اما نقش اساسی در توسعه علمی کشور ندارد باید ارتباطات کشور گسترش پیدا کند.

پارک‌های علم و فناوری ایران نقش آفرینی زیادی در عرصه بین‌المللی ندارند 

احمدی در پاسخ به این سوال که رئیس جمهور آینده چقدر باید به بحث افزایش تعداد پارک‌های علم و فناوری و شرکت‎های دانش بنیان توجه داشته باشد به آنا گفت: پارک‏های علم و فناوری قطعا می‎توانند نقش اساسی در ایجاد اشتغال و توسعه سطح علمی و صنعت دانش ‏بنیان داشته باشند. برای تحقق این مهم نیز باید سرمایه گذاری اساسی شود.

تقویت ارتباطات بین‌المللی نیز در این مسئله بسیار اهمیت دارد، زیرا پارک‏های علم و فناوری نیاز دارند با شرکت‎ های بین‎ المللی دیگر از لحاظ تامین مواد اولیه و دستگاه‌ها و تجهیزات مورد نیازشان ارتباط برقرار کنند و توجه حوزه‌های بین‎المللی را نسبت به برند‌های ایرانی جلب کنند. این امر به رشد شرکت‎های دانش ‎بنیان و توسعه پارک ‎های علم و فناوری منجر می‌شود. پارک‌های علم و فناوری کشور‌های دیگر به این دلیل رشد پیدا کرده‌اند که شرکت‎های بزرگ بین‌المللی در آنها حضور دارند. 

وی عنوان کرد: رشد پارک‌های علم و فناوری خوب است. من هم هیچ مخالفتی ندارد. مطمئن هستم افراد متبحر زیادی هم می‌توانند دستاورد خوبی بدست آورند، اما توسعه‌ای که همراه با جهش و نقش اساسی داشته باشد را نمی‌توانیم شاهد باشیم.

وی گفت: توسعه و رشد این پارک‌ها در گروی برقراری ارتباطات و قراداد‌ها و تبادل اطلاعات، سرمایه، رفت و آمد‌ها و حضور در هر دو پارک (ایرانی و خارجی) دارد. به عنوان مثال پارک‎های علم و فناوری در پارک‌های علم و فناوری در اروپا و پارک‌های علم و فناوری اروپا در ایران حضور داشته باشند. طی سال‌های ۹۲ تا ۹۶ به این مسئله توجه شده بود. یک مقدار فضای این تعاملات باز بود.

احمدی گفت: کشور‌های اروپایی نیز از این قضیه استقبال می‌کردند، اما متاسفانه به مرور زمان وقتی تحریم‎ها جدی شد، اکنون مشاهده می‎کنیم که پارک‎های علم و فناوری ایران نقش آفرینی چندانی در عرصه بین المللی ندارند. قطعا اگر در داخل کشور هم فضایی برای پارک‌های علم و فناوری باز و تقویت شوند، می‎توانند به توسعه اشتغال، سرمایه گذاری، اثرگذاری و رفع نیاز‌های صنعتی کشور کمک شایانی داشته باشند.