از شگونِ قند بله برون تا سرخیِ انگشتان حنا زده عروس

آداب و رسوم مختلفی از دیرباز به مراسم ازدواج وابسته بوده است که به مرور زمان به بخشی از فرهنگ هر جامعه تبدیل شده است. هر چند این روزها این فرهنگ به دلیل موضوعات مختلفی از جمله مسائل اقتصادی و اجتماعی دچار تغییراتی شده است اما با این وجود همچنان هم می توان ردپای کمرنگی از اجرای این سنت ها را در برخی نقاط دید.

به گزارش ایواره، وقتی از واژه «مراسم ازدواج» صحبت می کنیم؛ سلسله آداب و رسومی مد نظرمان است که در قالب مراسم هایی مانند خواستگاری، بله برون، حنابندان و… در نهایت به جشن عروسی ختم می شود؛ البته باتوجه به تفاوت های فرهنگی نقاط مختلف، ممکن است برخی شهرها مراسم های اضافه تری داشته باشند و یا همین رسوم را با نام های دیگری برگزار کنند که به مناسبت هفته ازدواج در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنیم. 

از «نشون کردن» دختر تا سبزی پاک کردن در مراسم خواستگاری

بعد از برگزاری مراسم «نشون کردن» و خواستگاری نوبت به «بله برون» می رسد تا دو خانواده صحبت های جدی خود را مطرح کنند؛ رسمی که در شهرهای مختلف با گویش های متفاوتی از آن یاد می شود؛ به عنوان مثال مردم گیل و دیلم بله برون را «صورت هَگیری » به معنی صورت گرفتن ، مردم گرگان «قند شکنی »، خراسانی ها «شب جواب اِستَنی » به معنی شب جواب گرفتن و یا «شب کفش پاکِنی » به معنی شب ِ کفش به پای عروس کردن، شیرازی ها «مهربُرون »، قمی ها «گُلاب گیرون » یا «مهربُرون »، ملایری ها «لَنگَری خُورُو» به معنی جای خوردن و آرمیدن ، مردم ایل مَمَسنی فارس «باشلُق برون » یا «کدخدایی »، بختیاری ها «خرج بُران»، کردهای سنندج «دس ماچ کردن » به معنای بوسیدن دست پدر عروس توسط داماد و تعیین مخارج عروسی می نامند.

پیش از این در مراسم بله برون درباره مقدار مهریه، شیربها، اسباب سرعقد، پول حمام و رخت و زیورهای عروس ، هزینه مجالس و… صحبت می شد و در صورت توافق دو خانواده این موارد به صورت «سیاهه» مکتوب شده و به امضای حاضران در مراسم می رسید. این رسم هنوز هم در شهرهای مختلف کشور با تفاوت هایی اجرا می شود تا در نهایت دو خانواده یک تاریخ را برای مراسم عقد و عروسی تعیین کنند.

برگزاری مراسم بله برون در هر شهر آداب و رسوم مخصوص به خود را دارد؛ مثلاً در قوچان پیش از رفتن به بله برون خانواده پسر دور هم جمع می شدند و پس از خوردن ناهار، اسباب و خوراکی های مخصوصی را در خوانچه می چیدند و با خود به خانه دختر می بردند و همراه پول نقد تعیین شده برای شیربها به ریش سفید خانواده دختر می دادند. پس از آن یکی از حاضران دو کله قند از خوانچه برمی داشت و به هم می کوبید تا بشکنند. او یک تکه قند را به نشانه شگون به داماد می داد و مابقی قندها را حبه می کردند و به همراه نخودچی و کشمش در میان میهمانان پخش می کردند.

در گذشته پس از مراسم بله برون، دختر و پسر نامزد می ماندند تا موعد برگزاری عقد و عروسی فرابرسد بنابراین با توجه به اینکه فاصله ای میان عقد و عروسی نبود، شب قبل از این دو مراسم به برگزاری حنابندان اختصاص می یافت. این روزها با توجه به شرایط مختلف، این رسم کمرنگ تر از گذشته شده است و یا بعد از مراسم عقد و چند روز مانده به عروسی برگزار می شود.  

حنابندانِ عروس

حنابندان، رسمی قدیمی برای حنامالیدن به دست و پای عروس و داماد است. در دوره قاجار اولین مرحله مراسم حنابندان، بردن خوانچه و اسباب حنا از خانه داماد به خانه عروس بود. خانواده داماد در 7 یا 40 جام برنجی یا نقره ای حنا را خیس می کردند و روی هرکدام یک سکه می گذاشتند. دور تا دور جام ها را شمع روشن می کردند و با خوانچه های شیرینی و میوه به حمام می فرستادند. عروس با 7 دختر از نزدیکانش و زنی که در بستن حنا ماهر بود، به حمام می رفت. ابتدا سر عروس و سپس سرِانگشتان او را حنا می بستند. برای حنابستن سرانگشتان، 20 پارچه سه گوش سرخ و یک کلاف نخِ ابریشمی قرمزرنگ از پیش آماده می کردند و پس از حنابستن هر انگشت، یکی از پارچه ها را دور آن می پیچیدند و با نخ ابریشمی محکم می بستند. سپس نوبت کف پاهای عروس می رسید تا با حنای «نگار» نقش های مختلف بکشند.

در نقاط مختلف کشور این رسم به اشکال گوناگون اجرا می شود. مثلا در بخش هایی از استان فارس روز حنابندان از خانه داماد مقداری حنا، یک بالش، یک بشقاب نُقل، 4 دستمال بزرگ و یک سربند سرخ رنگ معروف به حنابند به خانه عروس می فرستند. در بخش های دیگر این استان در شب دوم از شب های جشن عروسی، خانواده داماد مجمعه ای (طَبَق یا سینی مسی بزرگ) حاوی ظرف حنای خیس کرده و دستمال های سه گوش گلدوزی شده را همراه با ترانه خوانی به خانه عروس می برند.

در شوشتر، چند روز پیش از حنابندان، مراسمی به نام کِتول وَنون برگزار می شود. در این مراسم حنا را از خانه داماد به خانه عروس می برند و سرانگشتان او را حنا می گذارند. همچنین، لباس هایی را که داماد برای مراسم حنابندانِ عروس خریده است، در پارچه ای سبز پیچیده و برای عروس می فرستند. در میان بختیاری ها رسم بر این است که خانواده داماد در شب حنابندان، یک سینی شامل حنا، چراغی روشن و مقداری نبات به خانه عروس می برند و از پدر و مادرش برای گذاشتن حنا بر دست عروس، اجازه می گیرند.

در سیستان در غروب شب «اِنابَندُنی» عروس را به حمام می برند و او را برای مراسم حنابندان آماده می کنند. خانواده داماد به قصد حنابندانِ عروس، همراه با خوانچه های شیرینی و حنا راهی خانه عروس می شوند؛ همین که پشت در خانه می رسند، جوانان خانواده عروس در را می بندند و اجازه ورود به آنها نمی دهند؛ خانواده داماد با خواندن ترانه هدایایی را که برای عروس آورده اند، نام می برند و دست آخر نام قرآن را جزو هدایا به زبان می آورند تا خانواده عروس در را باز کنند.

در ابیانه چند زن سالمند از طرف خانواده داماد که آنها را «کی نوغ» می نامند حنا را با خود به خانه عروس می برند. خانواده عروس از میهمانان با نوعی آش محلی که زن حمامی آن را می پزد و «کاشکاوا» نام دارد، پذیرایی می کند. کی نوغ ها از خانواده عروس اجازه می گیرند تا عروس را برای حنابندان به حمام ببرند. دلاک سر، دست و پای عروس را حنا می بندد و با این باور که عروس در آینده بیوه نشود، زنی شوهردار بر سر عروس آب می ریزد.

در نقاطی از مازندران، عروس در اتاقی که با چادرشب پوشیده شده منتظر می ماند تا داماد و ساقدوش اجازه خروج او را از پدر و مادرش بگیرند. سپس مراسم حنابندان با روشن کردن 40 شمع آغاز می شود و تا سوختن شمع ها ادامه می یابد.

در برخی شهرهای اردبیل، عروس چند اسب تزیین شده را به دنبال دوستان خود می فرستد. پس از جمع شدن این دوستان، حنای خیس شده را که از خانه داماد آمده با نوای عاشیقان و نوازندگان به میان جمع می آورند. پدر عروس دستمالی قرمز رنگ به نام «دوآغ» بر سر دختر خود می اندازد و او را تا میان میهمانان همراهی می کند. سپس دو دوشیزه که پدر و مادرشان در قید حیات باشند، دست و پای عروس را حنا می بندند.

در ارسنجان معتقدند که مراسم حنابندان باید شب چهارشنبه در خانه عروس برگزار شود. در این مراسم قطعه ای طلا با عنوان «روشنایی کف دست» در کف دست راست عروس می گذارند و روی آن حنا می بندند. مهمانان هم مقداری از حنا را برمیدارند و مابقی را مادر عروس در کاسه های چینی برای اقوام می فرستد.

حنابندانِ داماد

حنابندان برای داماد هم اصول خاص خود را دارد و در نقاط مختلف کشور با اشکال گوناگونی اجرا می شود. در تهران قدیم داماد صبحِ روز عروسی با ساقدوش هایش به حمام می رفت و دلاک پس از شستن داماد، دست های او را تا آرنج و پاهایش را تا نزدیک زانو حنا می گذاشت.

در برخی نقاط استان فارس، سلمانی ابتدا دست داماد را در دست خود می گیرد و کف آن را رو به بالا نگه می دارد تا همه در دادن «کف دستی» به داماد شرکت کنند. ابتدا مادرزن انگشتر خود را کف دست او می گذارد و با این کار از مهمانان دعوت می کند به اندازه توانشان سکه یا اسکناسی کف دست داماد بگذارند، کف دستی جمع شده، شیرینیِ حنابند است.

در شهرهایی از آذربایجان، ظرف حنا را وسط اتاق می گذارند و جوانان در دایره دلاکِ حمام پول می ریزند. پسربچه ای از اقوام داماد، در حالی که صدای گربه درمی آورد، مقداری حنا از درون ظرف برمی دارد و به انگشتان داماد و همراهانش می مالد.

در ابیانه، حنابندان داماد در روز عروسی برگزار می شود. جوانان داماد را به حمام می برند و حنا، صابون و لباس های داماد را بر روی وسیله ای به نام «خون» می گذارند؛ حمامی نیز آن را بر سر می گذارد و به حمام می برد. در طول مسیر، اهالی بر روی خون نقل و پول می ریزند که پول سهم حامل خون است. بعد از حنابستن و شستن داماد، قبای تافته بنفش رنگی به تن داماد می کنند.

انتهای پیام