رونمایی مصحف مشهد رضوی – ایواره

در این مراسم که با حضور حجة الاسلام و المسلمین حاج سید جواد شهرستانی ، نماینده حضرت آیة الله العظمی سیستانی و به سعی و تلاش چندین ساله معظم له ، این قرآن بصورت چاپ فاکسمیله ( همسان با أصل ) در آمده است ، و با حضور تولیت آستان قدس و بیش از چهارصد شخصیت علمی حوزوی و دانشگاهی و قرآن پژوه ، مصحف یاد شده با صورتی زیبا و تقریبا منحصر به فرد ، رونمایی گردید.

یکی از علوم و دانش‌های مطرح در مباحث علوم قرآنی قرائت و کتاب یا به تعبیری آیین نگارش قرآن کریم است و برای شناخت دقیق‌تر بعد مختصات قرائت رایج در قرون اولیه اسلامی و شیوه نگارش یکی از مهمترین منابع که می تواند مورد استفاده قرار گیرد، قرآن‌ها و مصاحف کهن در کنار منابع روایی است .

البته تحقیق در این زمینه اطلاعات دقیق‌تری را به ما می دهد و خوشبختانه در کتابخانه‌های مختلف، قریب به ۲۰۰ نسخه کهن داریم که این تحقیقات می تواند افق روشن‌تری را از نگارش و کتابت و قرائت قرآن ، مقابل ما قرار دهد که براساس این پژوهش‌ها بتوانیم وحدت رویه را درباره کتابت قرآن منشأ باشیم.

اهمیت انتخاب این مصحف شریف که منسوب به أمیرالمومنین علی (ع) است، یکی همین انتساب مقدس و نورانی است و دومین آن ، کهن بودن و متعلق بودن به قرن نخست اسلامی است و همچنین تقریبا کامل بودن و جامع بودن این مصحف نسبت به سایر مصاحف است.

مصحف مشهد رضوی، عنوان کهن‌ترین نسخه قرآن به خطِ کهنِ حجازی از سده نخست هجری است که در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. این نسخه بر روی ۲۵۲ برگ باقی مانده است که بیش از ۹۵ درصد قرآن را دربرمی‌گیرد.

وقف‌نامه آغازین نسخه مصحف مشهد رضوی نشان می‌دهد که این قرآن در آخر قرن پنجم هجری از سوی یکی از مُقریان اهل سنت در نیشابور، به حرم امام رضا(ع) در مشهد مقدس وقف شده و از آن زمان تا کنون در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
متن وقف نامه چنین است :

هذا المصحف
و هو بخطً أمیر المومنین
علی بن أبی طالب علیه السلم
وقف علی مشهد السید الأمام السعید
الشهید أبی الحسن علی بن موسی الرضا
رحمة الله علیه
الموضوع بالطوس وقفه مالکه
علی بن أبی القسم المقرئ السروی
تقرباً إلی الله عزً و جلً
و طلباً لمرضاته بلًغ اللًه آماله
و کتبه ….. الوراق الطبری

امروزه در جهان هیچ نسخه‌ مستقل که مربوط به قرن اول باشد، وجود ندارد که این حجم از متن قرآن کریم را دربرداشته باشد.
در این مراسم پس از تلاوت زیبای آیاتی چند از کلام الله مجید از سوی قاری بین المللی جناب آقای سید علیحسینی ، حجة الاسلام و المسلمین سید جلال حسینی ، ریاست کتابخانه های آستان قدس رضوی توضیحاتی در باره فعالیت کتابخانه آستان قدس را ارائه نمود.
وی خدمت به بارگاه مطهر رضوی را توفیق بی‌مانندی دانست که هرچه از آن گفته شود، باز هم حق مطلب ادا نشده است و با بیان این‌که در تاریخ آستان مقدس رضوی، قدیمی‌ترین مرکز فرهنگی در جوار مرجع حضرت رضا(ع)، کتابخانه آستان قدس رضوی است، تصریح کرد: اگر دنبال موفقیت فرهنگی، علمی، اجتماعی و به طور کلی سلامت جامعه هستیم، باید به موضوع کتاب و کتاب‌خوانی اهمیت بیشتری بدهیم.

وی با اشاره به این‌که مأموریت یک سازمان باید متناسب با ساختار آن باشد، گفت: مأموریت سازمان کتابخانه‌ها، تأکید بر فرایند علمی‌شدن امور در بخش‌های مختلف این سازمان بود که در این راستا، برنامه‌ای پنج‌ساله تدوین کردیم که مبتنی بر تأکیدات تولیت محترم است.
وی به ارائه آماری از منابع موجود در بخش‌های مختلف این سازمان و بیان برنامه‌های انجام‌گرفته در دورۀ خود پرداخت و افزود: در این مدت، در برنامه‌ریزی‌ها ، بیشتر سیاست‌ها را مدً نظر قرار دادیم؛ چرا که اهداف و راهبردها تا حدودی روشن است.

در پایان، حجت‌الاسلام سید جلال حسینی به نقش مهم کتابخانه در تنظیم سبک زندگی اسلامی اشاره و تصریح کرد: نباید کتابخانه را صرفاً محلی برای خوانش کتاب بدانیم و اگر کتابخانه بر سبک زندگی مردم به‌ویژه جوانان تأثیر نگذارد، در واقع نتیجه‌ای نداشته است.
حجة الاسلام حسینی در بیان بخشی از برنامه‌های خود برای مدیریت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مأموریت اصلی کتابخانه را در دورۀ جدید، الگوسازی، کادرسازی و شبکه‌سازی دانست و افزود: توجه بیشتر به سرمایه‌های عمومی، ارتباط‌گیری بیشتر با مراکز علمی دانشگاهی و حوزوی و امکان استفادۀ آسان پژوهشگران از منابع ارزشمند این سازمان، بخشی از برنامه‌های پیش روست.

آنگاه جناب حجة الاسلام و المسلمین دکتر مهدوی راد ، دیگر پژوهشگر مشهور قرآن در ایران ، و دانشیار دانشگاه تهران و دبیر جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران سخنانی بس پرمایه و گرانبار در راستای احیای قرآن های دستنبشته امامان معصوم علیهم السلام و تفاوت رسم الخطً قرن های اول با قرن دوم و نیز قرن سوم و جز این ها در قرن های بعدی تا کنون با پژوهشی محققانه به سخن پرداخت که بدون اغراق ، سخنان و تحقیقات و پژوهش های این شخصیت قرآن پژوه ، تمامی حاضران در مراسم را به تأمل و دقت و جامعیت سخنانش سرتا پا گوش نموده ، تا آنجا که اغلب حاضرین در سالن همایش را به تایید و ستایش از اظهار نظرات محققانه خود واداشت.

سپس جناب دکتر کریمی نیا ، پژوهشگر قرآنی که مدت هفت سال بر روی این قرآن و جمع آوری آن تلاش نموده بود ، مطالبی را همراه با فیلمی کوتاه بر جمع اندیشمندان و قرآن پژوهان و فعالان مذهبی و جز این ها ارائه نمود.
دکتر کریمی نیا، پژوهشگر قرآنی طی سخنانی که در این مراسم ایراد کرد، در خصوص جزییات این قرآن گفت:
این قرآن کریم با حجم ٢٥٢ صفحه ، کاملترین مجموعه نسخه قرآنی در خط حجازی مربوط به قرن اول هجری قمری در جهان است و نسخه ای است که ٩٥ درصد کل نسخه های قرآن را در خود دارد.
وی افزود: با بررسی ویژگی‌های متنی این قرآن، ویژگی‌های نگارش آن و نیز عجیب‌ و غریب‌های املایی، تفاوت‌های قرائت‌ها و چینش سوره‌های این قرآن و در نهایت بر اساس آزمایش کربن ١٤ مشخص شد که قسمت اصلی این نسخه از قرآن کریم، در قرن اول هجری نوشته شده است.
وی خاطرنشان کرد : قرآن «مشهد الرضویه» نام دو نسخه قرآن به خط قدیم حجازی، قرآن حجازی است که در کتابخانه حرم مطهر رضوی نگهداری می شود. ، و مکمل یکدیگر و شامل تمام سوره های قرآن کریم هستند.

وی با بیان اینکه قرآن مشهد الرضویه بر روی قطعات چرمی به ابعاد ٥٠ در ٣٥ سانتی متر و در مدینه یا کوفه نوشته شده است، تصریح کرد: این قرآن در قرون بعد ، به خراسان و شهر نیشابور منتقل شد و در دست علما بوده است.

دکتر کریمی نیا با بیان اینکه قرآن حجازی قدیمی ترین قرآن جهان است و تعداد آنها بسیار کم است، گفت: تعداد آنها از ٥٠ نسخه در جهان تجاوز نمی کند و از برخی از آنها فقط چند برگ باقی مانده است، در حالی که این نسخه، جامع ترین آیات قرآن است و ٩٥ درصد سوره ها و آیات را شامل می شود.

دکتر کریمی نیا، در ادامه اشاره نمود: «قرآن مشهد رضوی» با مقدمه و توضیحات به زبان های عربی و انگلیسی توسط مؤسسه آل البیت علیهم السلام به منظور احیاء منتشر شده است.
وی افزود: این قرآن تاریخی با کیفیت بالای عکاسی و چاپ فاخر بر روی کاغذهای گلاسه و با استفاده از رنگ و طرح خوب و با جلد پوستی منحصر به فرد متمایز است.
در این هنگام تولیت آستانه رضوی حجة الاسلام و المسلمین مروی ، در سخنانی ضمن تقدیر و تشکر از ریاست موسسه آل البیت علیهم السلام ، یعنی حجة الاسلام و المسلمین شهرستانی نماینده تامً الأختیار مرجع جهان تشیًع ، این اقدام تاریخی و بزرگ ایشان را به عنوان برگ زرینی دیگر از تلاش های این شخصیت قلمداد نموده و ضمن سپاسگزاری از تمامی دست اندرکاران احیای قرآن گرانسنگ قرن نخست و منسوب به خطً أمیر المومنین علیه السلام را که مهمترین قرآن کامل موجود در این راستا بشمار می آید ، اجر و پاداش دنیوی و أخروی آن را بدون تردید
گرانبار توصیف نمودند.

در پایان این مراسم و در انجمنی شکوهمند و روحانی ، از مصحف رضوی با رسم الخطً حجازی و با صورتی زیبا و تقریبا منحصر به فرد ، رونمایی گردید.

گفتنی است که در اقدامی نخستین ، دکتر کریمی نیا و به نمایندگی از سوی جناب حجة الاسلام و المسلمین شهرستانی ، مصحف شریف رضوی طی مراسمی جداگانه به آیات سبحانی ، و وحید خراسانی ، و نوری همدانی ، و جوادی آملی تقدیم گردید که هر یک از بزرگان یاد شده ، این اقدام بزرگ را مورد ستایش قرار دادند.

همچنین یک نسخه از مصحف شریف رضویه به مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی تقدیم شد.
این رخداد در دیدار محقق ایرانی علوم قرآنی مرتضی کریمی نیا با حضرت آیة الله سیستانی در شهر مقدس نجف أشرف صورت پذیرفت.

در این دیدار ، دکتر کریمی نیا که مسئولیت تحقیق و پژوهش و چاپ نسخه خطی قرآن مشهد الرضویه را بر عهده داشت، توضیحات مختصری در مورد اهمیت این نسخه قرآنی و تاریخچه آن که به قرن اول بازمی گردد، را ارائه کرد.
حضرت آیة الله العظمی سیستانی با بیان اینکه از این کار با هدف معرفی قدیمی‌ترین نسخه‌های خطی قرآن کریم در اثری مهم مطلع بوده‌اند، تأکید کردند که محققین حوزه به آن نیاز دارند.

معظم له در ادامه فرمودند: هفتاد سال پیش که ابزار مدرن در دسترس نبود، در کتابخانه حرم رضوی توفیق یافتم که به چند نسخه خطی قرآنی منسوب به اهل بیت علیهم السلام نظر اندازم . ”

ایشان در ادامه افزودند: در حال حاضر از دیدن چاپ چنین اسناد و مآخذ تاریخی که به همت شما و تلاش موسسه آل البیت علیهم السلام کمک شایانی به مطالعات علمای اسلام می کند، بسیار شادمان و خوشحال باشم.

آیة الله سیستانی همچنین ابراز امیدواری کردند که کتاب‌ها و نسخه‌های خطی تاریخی مانند تفسیر وزیر مراکشی نیز احیا شوند.

سپس حضرت آیة الله سیستانی فرمودند : سلام و خوشحالی من را به آقایان به خاطر حمایتی که برای چاپ قرآن ارزشمند مشهد الرضوی انجام داده اند ، برسانید.

خادم افتخاری اعتاب مقدسه عراق
عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران
تهران
١٦ آذر ماه سال ١٤٠٢ شمسی