آرامگاه «خشایارشا» چگونه حفاظت شد؟ + فیلم
آرامگاه «خشایارشا» در نقش رستم که فرسایش و فرونشست‌ها بلای جانش شده، بیشتر از یک دهه درحال مرمت و حفاظت بوده، آن هم به دست کارگران، کارشناسان و متخصصانی که کمتر از آن‌ها نامی به میان آمده است.
مدیر پیشین پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به تازگی از اقدامات درمانی در آرامگاه «خشایارشا» در نقش رستم، گزارشی داده و گفته است اقدامات حفاظتی که از سال ۱۳۹۶ آغاز شده، راهگشا بوده است. با این وجود، شهرام رهبر ـ عضو شورای فنی و مسئول پیشین گروه حفاظت و مرمت تخت جمشید ـ برخی موارد مطرح‌شده در این گزارش مرمتی را «اشتباه» و «ادعا» خواند و برای شفاف شدن این موضوع، مستنداتی را در اختیار ایواره قرار داد و گفت: گزارشی که ارائه شده است از عدم‌دقت از اقدامات پژوهشی و اجرایی در آرامگاه خشایارشا نشان دارد؛ چرا که آرامگاه خشایارشا برای نخستین‌بار، سال ۱۳۹۳ مورد بررسی‌های آزمایشگاهی دقیق قرار گرفت.
او افزود: اگر بخواهیم درباره اقدامات انجام‌پذیرفته در نقش رستم و آرامگاه خشایارشا سخنی به میان آوریم شرح مختصر به این قرار است؛ با توجه به گزارش ریزش چند قطعه کوچک از آرامگاه خشایارشا در سال ۱۳۹۲ پیشنهاد نصب داربست فلزی توسط من به عنوان سرپرست گروه حفاظت و مرمت تخت جمشید داده شد. پس از تهیه لوله‌ها با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شد مطالعات و نصب داربست طولانی‌مدت باشد تمام لوله‌ها به خوبی رنگ‌آمیزی شد و داربست فلزی با همکاری استادکاران تخت جمشید تا پای درگاه نصب شد.
به گفته این کارشناس مرمت، در این مدت اقدامات لازم، شامل پاکسازی مقدماتی انجام شد.
رهبر ادامه داد: برای آزمایش بعضی قطعات جداشده و رسوب‌ها از روش‌های آزمایشگاهی معمول مانند «اسپاتست» استفاده شد. در این مرحله از آزمایش‌ها از روش‌های XRD و XRF نیز بهره برده شد و نتایج آزمایش XRF و تحلیل آن با همکاری هیأت ایتالیایی انجام شد. (توضیح اینکه این هیأت زیر نظر دکتر عسکری چاوردی و پرفسور کالیری کار می‌کردند.)
عضو شورای فنی تخت جمشید افزود: با توجه به کمبود اعتبار در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵، انجام مستندنگاری با روش‌های دستگاهی انجام نشد. بنابراین از روش‌های رایج دستی در آسیب‌نگاری استفاده شد که به دقت مستندنگاری با روش‌های دستگاهی که در سال ۹۸ و در زمان مسئولیت آقای فدایی انجام شد، نبود، اما برای اقدامات حفاظتی کاملأ کفایت می‌کرد.
او همچنین اظهار کرد: طرح مرمت با رویکرد حفاظت در اواخر سال ۱۳۹۴ توسط اینجانب (شهرام رهبر)، دکتر محمدحسن طالبیان و داریوش حیدری در قالب یک پایان‌نامه تهیه شد و مورد ارزیابی و تأیید قرار گرفت. در این مدت آرامگاه پاکسازی ابتدایی شد و مدام مانیتوریگ (پایش) می‌شد. در سال ۱۳۹۵ مشخص شد وضعیت قطعات بالای آرامگاه از قبل بدتر شده و شرایط این آرامگاه رو به بحران است. در بالای آرامگاه قطعاتی سنگینی از کوه جدا شده بود و هیچ‌گونه اتصالی با دیواره نداشت. احتمال داشت این قطعات با اندک لرزش و ارتعاش کوبه‌ای و هوابرد و یا بارندگی شدید به پایین سقوط کند. در صورتی که این سنگ‌ها به پایین سقوط می‌کرد آسیب‌های غیرقابل جبرانی به آرامگاه وارد می‌شد. از این‌رو یک طرح نجات‌بخشی اضطراری در مدت زمان بسیار کوتاه توسط گروه حفاظت و مرمت تخت جمشید تهیه شد و پس از تأیید در شورای فنی تخت جمشید، اقدامات اجرایی با همکاری صخره‌نوردان حرفه‌ای و مرمتگران صخره‌نورد انجام شد.
مسئول پیشین گروه حفاظت و مرمت تخت جمشید گفت: این عملیات بسیار مهم را به عنوان مسئول گروه حفاظت و مرمت تخت جمشید و با همکاری افشین دهقان ـ مرمتگر صخره‌نورد ـ و با حمایت مدیر وقت پایگاه تخت جمشید (مسعود رضایی‌منفرد) انجام دادیم. در این اقدام بسیار خطرناک، سه سنگ بزرگ جداشده از دیواره توسط تیم مرمت بسته‌بندی و به پایین انتقاد داده شد. به این روش آرامگاه خشایارشا برای مدتی از آسیب سقوط سنگ‌های دیواره کوه در امان ماند.
رهبر در ادامه اظهار کرد: در سال ۱۳۹۷ مقاله‌ای را با عنوان آسیب‌شناسی آرامگاه خشایارشا به همراه دکتر محمدحسن طالبیان در سومین همایش معماری دستکند ارائه کردیم که به عنوان پژوهش برتر عنوان شد. این مقاله حاصل زحمات چهارساله چندین نفر بوده و نکته حائز اهمیت اینکه در آن زمان آقای فدایی در تخت جمشید و نقش رستم مسئولیتی نداشتند. حال چگونه این ادعا مطرح می‌شود که مطالعات نقش رستم و آرامگاه خشایارشا از سال ۹۶ شروع شده است؟
خشایارشا پسر داریوش بزرگ است که به هنردوستی و دانش‌پروری شهره بود، وقتی به تخت نشست، سپاهی کاردیده با سپهبدانی رزمجوی آماده رفتن به یونان شده بودند تا انتقام شکستی را که در ماراتن خورده بودند، بکشند. خشایارشا که جنگ‌طلب نبود، و هنرها را بیشتر از ستیزه‌گری می‌ستود، شش سال جنگ را پس انداخت، ولی چون کنایه‌اش زدند که قدر تاج و تخت داریوش و کوروش را نمی‌داند و اولین شاهی خواهد بود که ایران را پیشرفت نداده است، به لشکرکشی به یونان تن در داد و در دو سه مورد شکست خورد و به ایران بازگشت و ۱۵ سال پس از آن زندگی کرد.
آرامگاه خشایارشا در نقش رستم است؛ جایی در ۱۰۰ متری شرق و شمال شرقی آرامگاه داریوش بزرگ که به فرمان خودش آماده شده بود. دارای خصوصیات سنگ‌تراشی و کارهای هنری است، نقش خشایارشا در حال نیایش را روی آن کنده‌اند، ولی از کتیبه هیچ خبری نیست. دهلیز آرامگاه خشایارشا کوچک است (۳ متر در ۶۰/۶ متر) و تنها یک اتاقک دارد که درست روبه‌روی درگاه است و در آن سه قبر کنده‌اند. قبرها کمی بزرگتر از قبور آرامگاه داریوش‌اند اما سرپوش مقعر دارند. مشخص نیست چه کسانی در کنار خشایارشا دفن شده بودند. برخی احتمال این را که مادرش و همسرش آنجا دفن شده باشند ضعیف دانسته‌اند و گمان می‌برند دو تن از برادران و یا شاید فرزندانش با او در این سه قبر دفن شده بودند. (برگرفته از وب‌سایت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید)
* فیلم از حفاظت و مرمت آرامگاه خشایارشا در سال ۱۳۹۲
انتهای پیام