تحول صنعت چاپ کتاب در ایران

سیر و تحول در صنعت چاپ

نشر کتاب به معنی تولید کالاهای فرهنگی به عنوان کتاب میباشد. امروزه نشر کتاب نیز مانند صنایع دیگر به صورت کاملا صنعتی انجام می شود و روز به روز در حال گسترش می باشد. جهت سفارش خرید جعبه پیتزا، انتخاب تصاویر جعبه پیتزا پینترست و تماشای ویدئو جعبه پیتزا یوتیوب به سایت ما مراجعه نمایید.

تاریخچه

با توجه به گفته های مورخان باید چین را مبدأ آغاز چاپ دانست با آن که غربی ها آن را به نام خود میدانند. در ایران نیز برخی چاپ را به دوران مغول مربوط میدانند، اما وجود صنعت چاپ به این شکل جدید به دوره قاجار بازمیگردد.

در قرون وسطی قبل از اختراع صنعت چاپ، کتابها به صورت دستی تکثیر میشد. به همین دلیل به اندازه ای گران قیمت بود که تعداد بسیار کمی از مردم توانایی تهیه آن را داشتند. در آن زمان از پوست گوسفند و گوساله برای تهیه کاغذ استفاده میکردند. برای اولین بار کاغذ از طریق جهان اسلام به اروپا راه پیدا کرد زیرا مسلمانان راز تولید کاغذ را از به دلیل تماس مداومی که با چینی ها داشتند، از آنان آموختند.

تا قرن دوازدهم صنعت چاپ با کمک قالب های چوبی و حکاکی دستی انجام میشد. اما در قرن پانزدهم اختراع دستگاههای چاپ فلزی و متحرک باعث شد چاپ کتاب با سرعت بیشتری انجام گیرد. اختراع دستگاههای فلزی و تحول صنعت چاپ در فاصله سالهای ۱۴۴۵ تا ۱۴۵۰ به تدریج ادامه داشت و یوهانس گوتنبرگ نقش مهمی را در این صنعت ایفا کرد. چاپخانه ها در دهه ۱۴۶۰ تمام خاک روم را فراگرفت و در طی ده سال به ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و اروپای شرقی رسید. همچنین ونیز که به مرکز چاپ شهرت یافت و تعداد صدتن چاپگر در این شهر تا سال ۱۵۰۰ میلادی به کار چاپ مشغول شدند و حدود دو میلیون جلد کتاب به چاپ رساندند.

در سال ۱۶۴۰ میلادی بازرگانی ارمنی که ساکن هلند بود، دستگاهی چاپ با حروف ارمنی را وارد جلفای اصفهان کرد. بعد از آن، برخی بزرگان و پادشاهان صفوی به فکر تأسیس چاپخانه با حروف فارسی و عربی افتادند. البته بعد از مدتی به فراموشی سپرده شد تا دوران عباس میرزا که اولین چاپخانه سربی توسط میرزا زین العابدین در تبریز ساخته شد. اولین کتابی که در این چاپخانه منتشر شد، رساله جهادیه میرزا عیسی خان قائم مقام بود که در جریان جنگ ایران و روسیه در سال ۱۲۳۳ به چاپ رسید. همچنین کتابهایی مانند ماثرالسلطانیه و رساله آبله کوبی نیز در این چاپخانه به چاپ رسید.

در سال ۱۲۴۰ به فرمان فتحعلی شاه، میرزا زین العابدین به تهران فراخوانده شد تا به کمک معتمدالدوله منوچهرخان اولین چاپخانه سربی حکومت را تأسیس کند. نخستین کتاب چاپ شده در این چاپخانه «معجم» است که در سال ۱۲۵۹ به چاپ رسید. اولین کتابهایی که با چاپ سنگی به چاپ رسیدند، قرآنی به خط میرزاحسین خوشنویس، «زادالمعاد» نوشته علامه محمدباقر مجلسی و «حدیقه الشیعه» ملااحمد مقدس اردبیلی بودند.

ناصرالدین شاه در سفر اروپایی خود، یک دستگاه چاپ سربی با حروف فارسی و لاتین خریداری و وارد ایران کرد. در سال ۱۲۹۲ هجری، بارون لویی فرانسوی امتیاز روزنامه لاپاتری را به زبان فرانسه از ناصرالدین شاه گرفت و چاپخانه به وسیله او به کار افتاد. ناصرالدین شاه به تاریخ نویسی توجه ویژه ای داشت و نویسندگانی چون رضاقلی خان هدایت و محمدحسن خان صنیع الدوله و لسان الملک سپهر را به نوشتن کتب تاریخی ترغیب میکرد. زیرا او میخواست حوادث دوران سلطنت قاجاریه را در کتاب ها ثبت و نشر کند.

کتاب های سنگی در ایران معمولاً بیش از ۸۰۰ نسخه چاپ نمیشدند، زیرا سنگ چاپ قابلیت استنساخ بیش از این حد را نداشتند. با این حال اکمال الدین «شیخ صدوق» را در هزار و هشتاد جلد به چاپ رساند. کاغذ مورد استفاده بیشتر کاغذ روسی و روزنامه بود و گاهی کاغذهای فرنگی که از خلیج فارسی وارد میشد، بودند.

بنابراین با وجود چاپ سنگی، چاپ حروفی و سربی به مدت ۲۲ سال کنار گذاشته شد تا اواخر قرن سیزده که چاپ سربی در اغلب شهرهای بزرگ مانند تبریز، تهران، اصفهان، مشهد و چند شهر دیگر رواج یافت و تا انقلاب اسلامی، تنها روشن چاپی در کشور محسوب میشد. با ورود کامپیوتر در دهه ۶۰ به کشور، از این وسیله برای صفحه آرایی و حروف چینی استفاده میکردند و باعث افزایش سرعت و تسهیل در فعالیت حوزه نشر شد. در حدود آغاز دهه ۷۰ حروف چینیی دستی و با دستگاههای سطرچین به طور کامل رو به انقراض نهاد.

سیر تحول صنعت چاپ

تغییر و تحول در صنعت چاپ، پس از گوتنبرگ روند رو به رشد زیادی نداشت. در قرن هجدهم چاپ به رشد تدریجی خود ادامه میداد تا اینکه آمریکا به عنوانی کانونی نو، وارد صحنه نشر شد و تأثیر بسیار زیادی در پیشرفت و نوآوریهای این صنعت داشت. در قرن نوزدهم، تحولات در حوزه نشر کتاب به حدی سریع بود که این قرن را عصر جدید کتاب نامیدند. امروزه صنعت چاپ نیز همانند صنایع دیگر به کامپیوتر وابسته شده است تا جایی که پذیرفتن صنعت نشر کتاب بدون کامپیوتر غیرممکن است.

چاپ ایرانیان پک نیز با بهره گیری از دستگاه های بروز، دانش و مهارت کافی در زمینه چاپ کتاب توانسته است خدمات شایانی به این حوزه ارائه کند. از این رو آماده ارائه کلیه خدمات چاپ کتاب به هموطنان عزیز از جمله نویسندگان، شاعران، مترجمان، مدرسین و دانش پژوهان عزیز میباشد.

نحوه چاپ پیش از اختراع صنعت چاپ

پیش از اختراع صنعت چاپ تکثیر کتب تماماً با دست انجام می‌گرفته است. در آتن، اسکندریه و روم، عده ای از نسّاخان، شاهکارهای ادبی را استنساخ می کردند و این کار در سراسر قرون وسطی ادامه داشت. کتـاب به اندازه ای گرانبها بود که تعداد کمی از مردم توانایی تهیه آن را داشتند. در نتیجه امکان خواندن و پژوهش محدود بود. در بیشتر دوران قرون وسطی پوست گوسفند و گوساله را به عنوان کاغذ مورد استفاده قرار می‌داده‌اند، همینطور در برخی کشورها همچون چـین برای چاپ کتب خود از پارچه و چوب استفاده می کردند.

قدیمی ترین کـتاب های دنیا

درحال حاضر قدیمی‌ترین کـتاب جهان که تا به امروز کشف شده است شاید نسخه ای چند صفحه‌ای از جنس طلا باشد که در موزه ملی تاریخ بلغارستان نگهداری می‌شود. سنی درحدود ۲۵۰۰ سال دارد! ۶ صفحه‌ای از جنس طلای کوبیده و متونی متعلق به تمدن اتروسک است.

قدیمی ترین کـتاب های کشف شده در دنیا :

    دفترنامه مادرید : ۵۰۰ سال سن

    انجیل گوتنبرگ : ۵۶۹ سال سن ( شروع انقلاب صنعت چاپ )

    کتـاب شـعر سلتیک : ۹۰۰ سال سن

    الماس سوترا : ۱۱۵۰ سال سن

    سیدور، کتـاب دعای یهودیان : ۱۱۷۳ سال

    کتـاب کیلز : ۱۲۲۰

    انجیل کاتبرت : ۱۳۲۱

    کتـابخانه ی نجع حمادی : ۱۶۹۳

    صفحات طلایی پیرگی : ۲۵۱۹

    کتـاب طلایی اتروسایی ها : ۲۶۷۵

انقلاب صنعت چاپ در دنیا

کتـاب انجیل گوتنبرگ توسط یوهانس گوتنبرگ اولین کتـاب چاپ شده در دنیا و شروع انقلاب صنعت چاپ کتـاب است. اهمیت صنعت چاپ اختراعی گوتنبرگ به حدی است که آن را به عنوان یکی از عوامل زمینه ساز رنسانس قلمداد می کنند. یوهان گوتنبرگ را به عنوان مخترع صنعت چاپ به یاد می‌آورند اما آنـچه را که او انجام داد ابداع اولین روش استفاده از حروف چاپی قابل جابجایی و ماشین چاپ بود که این امکان را فراهم می‌آورد تا بتوان مطالب نوشته‌شده گوناگون را با سرعت و دقت به چاپ رساند.

در نیمه دوم سده پانزدهم، چاپ جدید به سرعت در اروپا رواج یافت و با گذشت ده سال به ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و اروپای شرقی رسید؛ مخصوصا ونیز که به مرکز چاپ معروف شد و تعداد چاپگران این شهر تا سال ۱۵۰۰ میلادی به قریب صد تن بالغ شدند و حدود دو میلیون جلد کـتاب در آنجا به چاپ رسید. با وجود گستردگی صنعت چاپ کتـاب در اروپا، این صنعت بعد از گذشت ۴ قرن در سال ۱۸۵۴ میلادی وارد ایران شد!

تاریخچه صنعت چاپ کتـاب در ایران

بسیاری از افراد، آغاز صنعت چاپ کتـاب در ایران را به دوره ایلخانان و با چاپ اسکناس “چاو” نسبت داده اند. علاوه بر این، گفته می شود که یهودیان فارسی زبان پیش از سایر ایرانیان به اهمیت چاپ پی بردند و از آن استفاده کردند. اما آنگونه که از فهرست ها و پژوهش های منتشره برمی آید، نخستین کـتاب چاپی ایران مربوط به اثری با نام “رسالۀ جهادیه” می‌باشد که توسط «میرزا عیسی قائم مقام فراهانی» نگاشته شده و به سال ۱۲۳۳ قمری در تبریز منتشر شده است.

نخستین چاپخانه فارسی در جهان در هلند واقع شده است که در سال ۱۶۳۹قمری سه کتـاب به زبان و خط فارسی در آن به چاپ رسید. این کتـاب ها در زمینه تبلیغ  مسیحیت بودند و از طرف گروه های مبلغ مسیحیت چاپ شدند.

تحول صنعت چاپ کتـاب در ایران

نخستین چاپ خانه ای که وجود آن در دوره ی قاجار مسلم است، چاپ خانه ای است که در سال ۱۲۳۳هـ.ق توسط آقا زین العابدین تبریزی ایجاد شد.  آقا زین العابدین به دستور عباس میرزا به روسیه رفته و آشنایی با چاپ و چاپ خانه را در آن جا فرا گرفت و با خرید ماشین چاپ به ایران بازگشت و با تأسیس چاپخانه شروع به فعالیت نمود. این چاپ خانه با حروف سُربی کار می کرد و پس از مدتی کتابی موسوم به «فتح نامه» از آن بیرون آمد. فتح نامه به عنوان نخستین کتابی که در ایران چاپ شد، به وسیله ی «میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی» تألیف شده بود.

“رساله جهادیه” مجموعه ای است از فتاوای علمای شیعه در حکم جهاد علیه روس ها، این احکام زمانی صادر شد که حکومت وقت ایران توان مقابله با تجاوز و ظلم روس ها علیه ملت ایران را نداشت. بنابراین ورود علما به این موضوع و صدور فتوای جهاد، جانی تازه به صف مبارزان علیه روس ها بخشید.