اکو قلب جنین چیست؟
بهترین زمان اکوکاردیوگرافی قلب جنین
در حال حاضر ناهنجاری‌های قلبی مادرزادی شایعترین در زمان تولد است که انسیدانس آن بین ۸ تا ۱۰ در هزار تولد زنده است. قلب جنین کوچک و متحرک است. قرارگیری جنین در همیشه اجازه گرفتن تصاویر استاندارد را نمی‌دهد. بنابراین با تنوع بسیار زیادی از تصاویر روبه‌رو هستیم که تفسیر طبیعی از غیرطبیعی را مخصوصاً در تصاویر Off Axis مشکل میکند. اکوی قلب جنین یا اکوکاردیوگرافی قلب جنین یکی از روشهای تشخیص اختلالات مادرزادی قلب است که با کمک آن می‌توان ساختار قلب جنین را بررسی و بسیاری از اختلالات عمده را قبل از تولد نوزاد تشخیص داد.
بهترین زمان برای انجام اکوکاردیوگرافی جنین هفته ۱۸ تا ۲۴ بارداری است. در صورت وجود دستگاه اکوکاردیوگرافی با حساسیت و دقت بالا و تجربه کافی می‌توان از هفته ۱۴ نیز انجام داد. این مطالعه با استفاده از منابع معتبر در زمینه اکوکاردیوگرافی جنینی و تجربیات محقق جمع‌بندی و تهیه شد. شناسایی و تشخیص سندروم‌های همراه، شروع درمان‌های جنینی، تصمیم برای ختم یا ادامه حاملگی و حمایت روانی از مادر از جمله مواردی است که ارزش و اهمیت تشخیص را گوشزد میکند
امروزه بررسی سونوگرافیک دوره جنینی در ارزیابی وضعیت سلامت جنین جزء جدایی ناپذیر مراقبتهای دوران بارداری بوده که توسط متخصصین محترم زنان و رادیولوژی به خوبی انجام میشود. با اینحال بعضی از بیماریهای مادر و یا جنین ممکن است باعث بروز بیماری های قلبی در جنین شوند که نیازمند بررسی بیشتر و دقیق تر در سطحی دیگر از ارزیابی ها میباشند. در چنین حالاتی انجام اکوکاردیوگرافی قلب جنین توسط فوق تخصص قلب کودکان که در زمینه تشخیص و درمان انواع بیماریهای مادرزادی قلبی، اختلالات ضربان قلب و انجام اکوکاردیوگرافی جنین دوره دیده است، ضروری است.
اکوکاردیوگرافی چیست ؟
اگر بخواهیم به صورت علمی در مورد مفهوم اکوی قلب صحبت کنیم در اکوکاردیوگرافی از امواج صوتی دارای فرکانس بالا (که ما فوق صوت نیزنامیده میشود) برای ایجاد یک تصویر متحرک از قلب استفاده میشود.
امواج صوتی از طریق یک وسیله دستی به نام پروب به داخل بدن فرستاده میشود. این امواج صوتی ساختارها و مایعات موجود در قلب را مرتعش کرده و اکوها از طریق مبدل (پروب) مجددا دریافت میشوند. اکوها در مونیتور به تصاویر تبدیل میشوند. پس همانطور که در توضیح مشخص است این روش کاملاً بی خطر بوده و حتی نیاز به تزریق هم نیست.
تفاوت اکوکاردیوگرافی جنین با سونوگرافی در حاملگی
در حالت کلی سونوگرافی یکی از تشخیص بیماری در پزشکی است. این روش تشخیصی بر مبنای امواج فراصوت و برای بررسی بافت‌های زیرجلدی مانند عضلات، مفاصل، تاندون‌ها و اندام‌های داخلی بدن و ضایعات آنها پی ریزی شده‌است. سونوگرافی در حاملگی نیز کاربردهای وسیعی دارد. با اکوکاردیوگارفی قلب جنین دو تفاوت اصلی دارد که عبارتند از:
- انجام اکوکاردیوگرافی جنین صرفاً برای بررسی قلب جنین می باشد.
2. سونوگرافی توسط متخصص سونوگرافی انجام میشود در حالیکه اکوی قلب توسط پزشک فوق تخصص قلب کودکان انجام میشود. سونوگرافی های معمولی و سه بعدی که توسط متخصصین محترم زنان و انجام میشوند به منظور بررسی سایر اختلالات جنینی انجام میشوند و بنابراین حساسیت ناچیزی در تشخیص بیماری های مادرزادی قلبی دارند.
البته نیاز به توضیح نیست که دستگاه اکوکاردیوگرافی بسیار تخصصی تر از دستگاه های معمول سونوگرافی هستند. هر چقدر دقت دستگاهی که اکوی قلب جنین بالاتر باشد می تواند تصاویر بهتری از قلب جنین ارائه بدهد و به پزشک کمک میکند تشخیص صحیح‌تری داشته باشد.
اکو قلب جنین و تشخیص بیماری های مادرزادی قلب
بیماری های مادر زادی قلبی شایعترین مشکلات جنینی هستند که متاسقانه عموما در بررسی های سونوگرافی دوران حاملگی تشخیص داده نمی شوند. این بیماری ها تبعات درمانی˛ اقتصادی˛ اجتماعی˛ روانی زیادی در پی خواهند داشت. ما در مطلب جداگانه به بیماری های مادرزادی قلب پرداخته ایم که می توانید به طور کامل با آنها آشنا شوید.
اکوی قلب جنین و بیماری های مادرزادی , شیوع بیماری های مادرزادی قلبی بر اساس اینکه چه نوع ضایعاتی در بررسی آماری مد نظر قرار گیرند متفاوت است. بطوریکه برای ضایعات بسیار شدید در حدود 3 در 1000˛ برای موارد شدید تا متوسط 6-9 در 1000 و برای ضایعات خفیف تر (مثل تنگی های دریچه ای خفیف و نقایص دیواره ای کوچک) 10-20 در 1000 گزارش شده اند. در حالیکه عوامل خطر متعددی برای بروز بیماریهای قلبی مادرزادی شناخته شده اند, بیش از 90% موارد علت مشخصی ندارند.
باید توجه داشت که این آمار بر اساس بررسی های انجام شده در کشور های توسعه یافته بوده که در آنها اولا میزان تولد ها کمتر و ثانیا وضعیت تغذیه ای و مراقبتهای قبل از مناسب تر و تماس با عوامل محیطی زیان بار مانند انواع پارازیت , آلودگی هوا و …. کمتر میباشد و متاسفانه امکان شیوع این بیماری ها در کشور های در حال توسعه از جمله ایران بیشتر است.
اکوکاردیوگرافی جنین چه کمکی می کند؟
1- والدینی که به دلایل مختلف از سالم نبودن قلب جنین و یا مادر باردار بسیار نگران و آشفته می باشند، (که هیچ ضرری برای جنین و مادر ندارد ) در صورت نرمال بودن آسوده خاطر میشوند.
2- با توجه به اینکه اکثر بیماریهای مادرزادی قلب قابل درمان می باشند، در صورت ابتلای جنین به بیماری مادرزادی قلب برنامه ریزی لازم برای انجام زایمان دربیمارستانی که امکانات لازم برای مراقبت و جراحی چنین نوزادانی دارند، بعمل می آید.
3- بعضی از نامنظمی های قلب جنین (آریتمی ها) پس از تشخیص از طریق اکو با درمان داروی مادر باردار قابل درمان می باشند.
4- با توجه به اینکه در موارد معدودی بعضی از بیماریهای پیچیده مادرزادی قلب که از نظر درمان مشکل بوده و برای خانواده ها بسیار هزینه بر می باشد ،با تشخیص اکوکاردیوگرافی و از طریق مراجع قانونی نسبت به ختم حاملگی اقدام کرد.
تفاوت اکوی قلب جنین با نوار قلب جنین چیست؟
در اکو قلب جنین ساختار قلب , دریچه های قلب و عروق بررسی میشوند و مشکلات احتمالی قلب جنین به صورت کامل بررسی میشوند در حالیکه در نوار قلب جنین نظم و تعداد ضربان قلب جنین بررسی میشود.
آیا انجام اکوی قلب جنین می تواند خطرناک باشد ؟
تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر خطرناک بودن آزمایش اکوی جنینی ثبت نشده است. برای انجام اکو از امواج فراصوت با فرکانس بسیار پایین استفاده می شود که هیچ گونه ضرر و عوارضی برای مادر و جنین ندارند.
روشهای و سونوگرافی از جمله اقدامات تشخیصی هستند که در بیشتر موارد در صورت عدم دقت، می‌توانند مسیر تشخیص، کنترل و درمان بیماری را تغییر دهند و حتی به قیمت جان بیمار ختم شوند. امروزه مراکز و مجهز، دقیق و مدرن زیادی در اغلب شهرها از جمله اصفهان وجود دارد که گزینش و مراجعه به آنها می‌تواند نتایج مثبتی در پی داشته باشد.
مزایای اکوکاردیوگرافی قلب جنین
اکوی قلب جنین یا اکوکاردیوگرافی قلب جنین یک نوع بررسی، مشابه سونوگرافی است که امکان بررسی ساختار و عملکرد قلب جنین را فراهم می نماید. اکوی قلب جنین معمولا در سه ماهه دوم بارداری و در انجام می شود. اکو قلب جنین با استفاده از امواج صوتی در سه ماهه دوم بارداری، ساختار قلب را مشخص می نماید. سپس دستگاهی، این امواج صوتی را تجزیه و تحلیل نموده و تصاویر یا اکوگاردیوگرافی از فضای داخلی قلب جنین ایجاد می شود.
تصاویر اکوکاردیوگرافی قلب جنین در سه ماهه دوم بارداری اطلاعاتی در مورد نحوه شکل گیری قلب جنین، عملکرد قلب و وجود یا عدم وجود بیماری قلبی در اختیار پزشک قرار می دهد. همچنین در هنگام انجام اکو قلب جنین می توان جریان خون قلب جنین را نیز بررسی نمود. بنابراین اکوکاردیوگرافی قلب جنین، امکان بررسی هر نوع ناهنجاری در ساختار و جریان خون قلب جنین و همچنین وجود انواع بیماری قلبی جنین را فراهم می نماید.
علل انجام اکو قلب جنین:
همه زنان باردار به انجام اکوکاردیوگرافی قلب جنین نیاز ندارند. در بیشتر زنان، اساس حفرات چهارگانه قلب با سونوگرافی مشخص می گردد. در صورت نتیجه نگرفتن از آزمایشات قبلی و یا تشخیص ضربان قلب غیر طبیعی و با صلاحدید پزشک، اکوکردیوگرافی قلب جنین انجام می گیرد. شایع ترین علل انجام اکوی قلب جنین عبارتند از:
- وجود احتمال ابتلای جنین به بیماری قلبی یا سایر اختلالات؛
- وجود سابقه بیماری قلبی در خانواده؛
- داشتن فرزندی با بیماری قلبی؛
- مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی توسط مادر در دوران بارداری؛
- مصرف داروهایی مانند داروهای یا داروهای ضد آکنه توسط مادر در طول بارداری (به دلیل احتمال ایجاد بیماری قلبی در جنین)؛
- ابتلای مادر به بیماری هایی مانند ، دیابت نوع یک، فنیل کتونوری و سرخچه در طول بارداری.
اکوی قلب جنین معمولا توسط یک فوق تخصص قلب اطفال با تجربه انجام می گیرد اما اکوکاردیوگرافی قلب جنین را برخی از متخصصین زنان و زایمان نیز انجام می دهند. پس از آن، متخصص قلب و عروق جنین نتایج را بررسی می نماید.
آیا پیش از انجام اکوی قلب جنین آمادگی خاصی لازم است؟
انجام اکوی قلب جنین نیازی به آمادگی خاصی ندارد. اکو قلب جنین بر خلاف سایر سونوگرافی های پیش از تولد، نیازی به مثانه پر ندارد. اکو قلب جنین معمولا بین 30 دقیقه تا 2 ساعت طول می کشد.
نحوه انجام اکو قلب جنین:
اکوی قلب جنین شبیه به همه سونوگرافی های روتین دوران بارداری است و به دو صورت انجام می گیرد. اگر اکوکاردیوگرافی قلب جنین از روی شکم خانم باردار انجام شود، به آن اکوکاردیوگرافی ابدومینال یا شکمی می گویند و اگر از طریق واژن انجام شود، به آن اکوکاردیوگرافی ترانس واژینال می گویند.
انواع اکوی قلب جنین:
اکوکاردیوگرافی قلب جنین دارای انواع مختلفی است که عبارتند از:
• اکوکاردیوگرافی ابدومینال:
اکو قلب جنین شکمی مشابه سونوگرافی است و به همان صورت، بیمار باید بر روی تخت دراز بکشد. سپس ژل لوبریکانت بر روی شکم بیمار مالیده شده و پروب سونوگرافی روی آن قرار می گیرد. ژل لوبریکانت به انتقال امواج صوتی کمک می نماید. تکنسین، پروب را در اطراف معده می چرخاند تا تصاویری از قسمت های مختلف قلب جنین ایجاد شود. بعد از انجام اکوکاردیوگرافی قلب جنین، ژل از روی شکم بیمار پاک می شود. پس از آن بیمار می تواند فعالیت های روزانه خود را انجام دهد. اکوی قلب جنین ابدومینال در سه ماهه دوم بارداری انجام می گیرد.
• اکوکاردیوگرافی ترانس واژینال:
برای اکوکاردیوگرافی ترانس واژینال بیمار باید لباس زیر خود را در آورده و روی تخت دراز بکشد. سپس پزشک، پروپ سونوگرافی ترانس واژینال را وارد واژن بیمار می کند. پروپ با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از قلب جنین ایجاد می کند. اکوکاردیوگرافی واژینال معمولا در مراحل ابتدایی بارداری انجام می شود و ممکن است تصویر واضح تری از قلب جنین ارائه دهد.
• اکوکاردیوگرافی دو بعدی:
اکوکاریوگرافی دو بعدی برای بررسی ساختار و عملکرد قلب مورد استفاده قرار می گیرد. اکوکاردیوگرافی دو بعدی، تصاویر مخروطی بر روی مانیتور ایجاد کرده و بنابراین امکان بررسی ساختارهای مختلف قلب را برای پزشک ایجاد می نماید.
• اکوکاردیوگرافی داپلر:
سونوگرافی دپلر برای اندازه گیری و ارزیابی جریان خون دریچه های قلب جنین انجام می شود. میزان پمپاژ خون با هر ضربان قلب، بیانگر عملکرد قلب جنین است. همچنین داپلر می تواند جریان خون غیر طبیعی قلب جنین را نیز تعیین کند.
• کالر داپلر:
کالر داپلر نوع تقویت شده اکوکاردیوگرافی قلب جنین است. ازکالر داپلر برای تعیین جهت جریان خون جنین استفاده می شود.
عوارض اکوی قلب جنین:
اکوی قلب جنین هیچ خطر شناخته شده ای ندارد، زیرا در آن از امواج صوتی استفاده شده و هیچ اشعه ای ندارد.
نتایج اکو قلب جنین:
پس از انجام اکوی قلب جنین، پزشک شرایط قلب جنین را برای مادر باردار توضیح می دهد. به طور کلی، نتایج طبیعی اکوی قلب جنین نشانه عدم وجود بیماری قلبی در جنین است. پزشک در صورت مشاهده ناهنجاری ریتمی و بیماری قلبی جنین، ممکن است بررسی های بیشتری از قبیل MRI برای جنین انجام دهد.
گاهی پزشک، مادر باردار را به متخصصین بیماری قلبی جنین ارجاع می دهد تا در صورت امکان جنین را پیش از تولد درمان نمایند. همچنین شاید لازم باشد که بیش از یک بار اکوکاردیوگرافی قلب جنین انجام شود. لازم به ذکر است که با استفاده از اکو قلب جنین، نمی توان تمام بیماری های قلبی جنین را تشخیص داد. تشخیص برخی از انواع بیماری قلبی مانند وجود سوراخ در قلب، حتی با استفاده از تجهیزات پیشرفته نیز دشوار است.
اهمیت اکوی قلب جنین:
گاهی نتیجه اکوکاردیوگرافی نرمال است و نیاز به بررسی بیشتر نمی باشد؛ اما نتایج غیر طبیعی اکوکاردیوگرافی قلب جنین نیز ممکن است بی فایده بوده و لازم باشد تا آزمایشات تکمیلی بیشتری انجام شود. اگر جنین بیماری قلبی داشته باشد، پزشک می تواند بارداری را بهتر کنترل نموده و بیمار را برای زایمان آماده نماید. نتایج حاصل از اکوکاردیوگرافی قلب جنین به تعیین برنامه درمان بیماری قلبی جنین، از جمله نیاز به جراحی اصلاحی پس از زایمان کمک می نماید. همچنین مادر باردار می تواند برای تصمیم گیری مناسب در دوران بارداری خود از مشاور کمک بگیرد.
هزینه اکو قلب جنین:
هزینه اکو قلب جنین به طور تقریبی مطابق با مصوبات وزارت بهداشت است. اما به صورت کلی، هزینه اکو قلب جنین در بیماران مختلف، متفاوت است و به طور دقیق نمی توان پیش از مراجعه به مراکز درمانی، هزینه اکو قلب جنین را تعیین کرد.