ایواره/اصفهان اوایل آبان‌ماه ۱۳۹۹ بود که موضوع تخریب مسجد کازرونی در رسانه‌ها مطرح شد و ایواره در گزارشی با نام «سایه تخریب بر سر مسجد کازرونی» به بررسی برخی جوانب این موضوع پرداخت؛ اما چند روزی می‌شود که موضوع تخریب و بازسازی مسجد زیبای محلۀ عباس‌آباد اصفهان یک‌بار دیگر دهان به دهان می‌چرخد و گویا هیئت امنای این مسجد همچنان بر این خواستۀ خود اصرار دارند و آن را پیگیری می‌کنند!
در گزارشِ پیشینِ ایواره مطرح شد که «هیئت‌امنای مسجد کازرونی یک بانی پیداکرده و چون این مسجد وقف‌نشده، آن‌ها تصمیم گرفته‌اند تا با جلب نظر وارثان، مسجد کازرونی را خراب کنند و مسجد چند طبقه بسازند، درحالی‌که این مسجد، سالم و سرپا و بافت آن قدیمی و ارزشمند است!»
موضوع تخریب و بازسازی مسجد کازرونی تا آنجا پیشرفته و جدی شده که هفته گذشته معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان نیز از این مسجد بازدید کرد و سیدرضا حکیم صراف، از اعضای هیئت‌امنای مسجد کازرونی، یک‌بار دیگر درخواست این اعضا را برای او توضیح داد! البته که در این بازدید نظرات تعدادی از کارشناسان مبنی بر ضرورت حفاظت از مسجد کازرونی و جلوگیری از تخریب آن نیز شنیده شد.
ایواره در گزارشِ خود با نام «سایه تخریب بر سر مسجد کازرونی» به توضیح بخشی از این ماجرا پرداخت و در گزارش امروز نیز جوانب گسترده‌تری از موضوع تخریب و بازسازی مسجد کازرونی را بررسی کرده است.
اما در ابتدا به برخی از ویژگی‌های مسجد کازرونی از زبان فردی می‌پردازیم که پدرش ۸۰ سال قبل معماری این مسجد را به عهده داشته است.
رضا کازرونی، نه از وراث خاندان کازرونی و نه عضو هیئت‌امنای این مسجد است، اما از نمازگزاران قدیمی مسجد کازرونی و البته فرزند مرحوم علی اکبر کازرونی (معمار مسجد کازرونی در محله عباس‌آباد) است. او در گفت‌وگو با ایواره بیان می‌کند: «مرحوم کازرونی‌ها یعنی میرزا محمدجعفر کازرونی و آقا میرزا محمد کازرونی پسرانِ حاج محمدحسین کازرونی بودند که ابتدا در تخت فولاد به‌خاک سپرده شد و بعدها طبق وصیتشان به کربلا منتقل شدند. کازرونی‌ها خاندانی ثروتمند و اهل کار خیر بودند، به‌طوری‌که بیمارستان و نزدیک به ۲۰ مسجد ساختند و آبادانی‌های زیادی را در اصفهان فراهم آوردند؛ ضمن اینکه کارخانه وطن نیز توسط این خانواده تأسیس شد. مسجد کازرونی نیز یکی از مساجدی است که توسط آن‌ها ساخته شد و معمار آن مرحوم علی‌اکبر کازرونی (پدر من) است.»
او ادامه می‌دهد: «یکی از ویژگی‌های این مسجد که قدمت ۸۰ ساله دارد این است که رو به قبله ساخته شده است. ویژگی دیگرِ مسجد کازرونی خطاطی‌های مشهور آن است و آیاتی از قرآن با خط نستعلیقِ مرحوم ابریشم‌کار در این مسجد دیده می‌شود که این موضوع نیز شایان توجه است، چراکه کمتر بنایی است که کتیبه‌های قرآنی به خط نستعلیق در آن کارشده باشد. از سویی دیگر در انتخاب آجر و سنگ‌های این مسجد نیز دقت زیادی شده و کاشی‌کاری معرق در محراب آن توسط مرحوم خوروش انجام شده است؛ ضمن اینکه پیش‌تر، این مسجد یک قسمت مهتابی یعنی یک پشت‌بام داشت که تابستان‌ها نماز در پشت‌بام و زمستان‌ها در پایین برگزار می‌شد، اما بعدها طاق را قیرگونی و ایزوگام کردند و بعدازآن بود که نماز جماعت روی پشت‌بام برگزار نشد.»
کازرونی با بیان اینکه این مسجد وقف نشده و مالک آن ورثۀ آقا میرزا محمد کازرونی است، ولی کارهای لازم برای وقف آن در حال انجام است، می‌گوید: «از دیگر ویژگی‌های بزرگ مسجد کازرونی این است که امام جماعت آن آدم‌های بسیار بزرگی بوده‌اند؛ از جمله حاج‌آقا رحیم ارباب که اولین امام جماعت این مسجد بودند و در گلستان شهدا مدفون‌اند. دومین امام جماعت مسجد کازرونی مرحوم حاج میرزاعلی آقای شیرازی از استادان مرحوم شهید مطهری در نهج‌البلاغه بودند و در قبرستان شیخان قم مدفون هستند. سومین امام جماعت این مسجد مرحوم حاج شیخ محمدحسن نجف‌آبادی بود که در تخت فولاد کنار مرحوم محمدباقر درچه‌ای مدفون هستند، و چهارمین امام جماعت این مسجد نیز مرحوم حاج میرزا آقا هاشمی از شاگردان فلسفۀ امام خمینی بودند که در گلستان شهدا مدفون هستند و امام جماعت بعدی این مسجد حضرت آیت‌الله مجلسی بودند. درواقع یکی از خصوصیات این مسجد این است که علما و فقهای بزرگی در این سال‌ها در آن نماز اقامه کرده‌اند. نکته دیگر اینکه مرحوم شهید حاج‌آقا کلاهدوزان نیز جزو اولین افرادی بودند که در این مسجد کلاس‌های درسی ازجمله کلاس ریاضی برگزار می‌کردند و در آن زمان بچه‌های این مسجد در زمینه‌های ریاضی و پزشکی بسیار قوی بودند.»
گفت‌وگو با نمازگزاران مسجد کازرونی
چند دقیقه‌ای به اذان مغرب باقی است که به محله عباس‌آباد و مسجد کازرونی می‌رسم… باید با مردم محله و نمازگزاران این مسجد محلی نیز صحبت کنم تا ببینیم و بشنویم که آیا اعضای هیئت‌امنای این مسجد حرف دل مردم را می‌گویند و تخریب و بازسازی این مسجد همان چیزی است که مردم می‌خواهند یا خیر؟!
تخریب، به‌هیچ‌عنوان نظر مردم محله نیست
حاج اکبر نواب، از بازاری‌های قدیم اصفهان است و حدوداً ۶۰ سالی می‌شود که در محله عباس‌آباد سکونت دارد و از نمازگزاران مسجد کازرونی است. حاج‌آقا نواب به ایواره می‌گوید: «اینجا مسجد پدران ما است، بسیار زیبا، خوب و سنتی است. مسجدی دو ایوانه است و دو شبستان زمستانه و تابستانه دارد. حیف است که بخواهند به این مسجد دست بزند، فقط باید آن را کمی تعمیر کنند و به پشت‌بام و گچ‌های ریختۀ آن برسند. این مسجد بسیار عالی است. اینکه می‌گویند شبستان زمستانه‌اش قدیمی نیست کاملاً اشتباه است چون تمام این مسجد باهم یعنی از همان ۸۰ سال قبل ساخته‌شده. مردم محل باوجود مسجد کازرونی برای نماز در رفاه هستند و اینکه هیئت‌امنا می‌گویند مردم برای نماز و وضو جای کافی ندارند اصلاً این‌طور نیست؛ این مسجد اتفاقاً یک وضوخانه سنتی دارد و سرویس بهداشتی آن بسیار خوب است. هیچ‌کدام از اهالی محل موافق تخریب این مسجد نیستند و تخریب، به‌هیچ‌عنوان نظر مردم محله نیست. همه، الحمدالله الله رب‌العالمین برای نماز در اینجا در رفاه هستیم. حیف است خرابش کنند، حیف است.»
خاطرِه جمعی مردم چه می‌شود؟!
امیرحسین عُصاره نیز با اشاره به اینکه نزدیک به ۵۰ سال است که در مسجد کازرونی نماز می‌گذارد و پدرش نیز از نمازگزارن قدیمی این مسجد بوده است، بیان می‌کند: «من در تمام مدتی که به این مسجد می‌آمدم هیچ مشکلی در آن ندیدم و مخالف تخریبِ آن هستم. مسجد کازرونی ۸۰ سال سابقه دارد و تخریب و نوسازیِ آن مانند این است که همین کار را با مثلاً مسجد حکیم یا مسجد جامع انجام دهند و این راه درستی نیست. مسجد کازرونی هم مانند سایر مساجد تاریخی، اصالت خاص خودش را دارد، مگر می‌توانند مسجد حکیم یا مسجد جامع را تخریب و نوسازی کنند؟! مگر می‌شود سی‌وسه‌پل را تخریب و بازسازی کنند؟! پدرم در همین مسجد نماز می‌خواند و ما مردم این محله در قدیم روی پشت‌بام این مسجد نماز می‌خواندیم و خاطرات بسیاری داریم. تخریب و بازسای و تغییر در این مسجد یعنی آسیب به خاطرِه جمعی مردم! دست زدن به این مسجد اشتباه است. اینکه می‌گویند کمبود فضا دارد کاملاً نادرست است، اتفاقاً فضای آن برای مردم محل کافی است و فقط شاید یکی دو بار در سال کمبود جا داشته باشند که در آن مواقع هم از حیاط استفاده می‌کنند. تخریب و بازسازیِ آن حتی توجیه اقتصادی هم ندارد و من کاملاً مخالف تخریب این مسجد هستم. تصمیمات اشتباه، زیادگرفته شده و تخریب این مسجد هم از آن تصمیمات اشتباه است و بعد هم پشیمان می‌شوند، مثل حمام خسرو آغا در خیابان سپه که آن را شبانه تخریب کردند. اگر خدای‌ناکرده دست به این مسجد زدند و آن را خراب کردند گناه کبیره و به گردن مسئولینی است که می‌خواهند دراین‌باره تصمیم بگیرند. این مسجد قداست خود را دارد و مردمی که اهل نماز و روزه هستند عبادت خود را در آن انجام می‌دهند و می‌روند. بهانه‌های مختلفی هم که جور کردند نمی‌تواند تأیید بر تخریب باشد. این عملیات‌های نسنجیده را کنار بگذارید، امیدوارم کار اشتباه تخریب را انجام ندهند.»
شبستان زمستانه هم‌زمان با سایرقسمت‌ها ساخته شده
صحبتم با نمازگزاران مسجد کازرونی را ادامه می‌دهم. یکی دیگر از مردم محله عباس‌آباد که از کودکی همراه با پدرش برای نماز به مسجد کازرونی می‌آمد و پدرش از خادمان این مسجد بود و بعد از پدر نیز همچنان در این مسجد نماز می‌خوانَد، به ایواره می‌گوید: «روحیه‌ای که مسجد کازرونی دارد هیچ‌کدام از مساجد اصفهان ندارد. مسجدی دو ایوانی است و مانند آن در ایران وجود ندارد. این مسجد در مدت ۱۰ سال ساخته‌شده و ۸۰ سال قدمت دارد، یعنی همه قسمت‌های مسجد از همان ۸۰ سال قبل باهم ساخته‌شده و دو تاریخ ۱۳۶۵ و ۱۳۶۶ هجری قمری در این مسجد تأییدی بر این حرف است. شبستان زمستانه‌اش هم همین‌طور است و اینکه می‌گویند این بخش از مسجد بعدها ساخته‌شده به‌کل اشتباه است چون فقط دو گوشه به آن الحاق شده و محرابش که پیش‌ازاین به‌طور گچی مقرنس بود با کاشی‌کاری جایگزین شده است، ولی اصلِ شبستان و سقف‌ها و ستون‌هایش همگی مربوط به ۸۰ سال قبل است و قدمت آن با سایر قسمت‌های مسجد یکی است. هیئت‌امنا یک خانه لب مادی نیاصرم دارند آنجا را بسازند و از آن استفاده کنند چه‌کار به این مسجد دارند؟!»
تخریب این مسجد گناه کبیره و به گردن مسئولان است
احمد اسماعیلی، از دیگر نمازگزاران مسجد کازرونی است که بیان می‌کند: «نزدیک به ۳۰ سال است به مسجد کازرونی می‌آیم. من این مسجد را خیلی دوست دارم و دلم نمی‌خواهد آن را خراب کنند و مسجد جدید بسازند. روحیه‌ای که این مسجد دارد خیلی خاص است، هردو شبستانش را ببینید، حیاطش را ببینید. چرا خراب کنند! فعالیت فرهنگی هم به اندازه کافی در آن برگزار می‌شود و به‌جز آن را لازم ندارد! همه‌چیزش برقرار است. این مسجد مشکلی ندارد که بخواهند به آن دست بزنند.»
آقای خیام نکویی یکی دیگر از نمازگزاران قدیم مسجد کازرونی است. او نیز تصریح می‌کند: «من ۴۰ سال است که به این مسجد می‌آیم. همه قسمت‌هایش از همان اول که می‌آمدم تا الآن برقرار بوده است. من این مسجد را خیلی دوست دارم و مخالف خراب شدن آن هستم. فکرشان چیست که می‌خواهند مسجد به این زیبایی و سالمی را تخریب کنند! این مسجد هیچ مشکلی ندارد.»
حاج‌آقا رحیم ارباب اجازه تغییر نام مسجد را نداد چه رسد به تخریب!
یکی دیگر از نمازگزاران مسجد کازرونی ضمن اشاره به اینکه به‌هیچ‌عنوان موافق تخریب و بازسازی مسجد کازرونی نیست، می‌گوید: «من ابداً با تخریب این مسجد موافق نیستم چون نه شرع موافق این کار است و نه ازنظر علمی و اجتماعی قابل توجیه است.» او سپس ادامه می‌دهد: «یک مسجد در بازار کفاش‌ها است که به آن مسجد حمال‌ها می‌گفتند چون حمال‌های بازار با پول خودشان آن را ساختند. شنیدم که در زمان حیات حاج‌آقا رحیم ارباب که اتفاقاً اولین امام جماعت مسجد کازرونی هم بود تعدادی از کسبه نزد ایشان رفتند و گفتند که ما می‌خواهیم اسم مسجد حمال‌ها را تغییر دهیم و تابلوی آن را برداریم و اسم آن را مسجد امام زمان بگذاریم، آیا شما اجازه می‌دهید؟ حاج‌آقا رحیم ارباب در پاسخ به آن‌ها گفتند که چقدر اسمی که انتخاب کرده‌اید زیباست و زیباتر از این اسم نداریم، ولی اگر این کار را کردید آن‌وقت دیگر نمی‌شود در آن نماز خواند چون این مسجد را حمال‌ها با بودجه خودشان ساخته‌اند؛ یعنی حتی حاج‌آقا رحیم ارباب اجازه ندادند ازنظر شرعی نام مسجد را عوض کنند چه برسد به اینکه یک خشت از آن را تغییر دهند، آن‌وقت این‌ها چطور به خودشان اجازه می‌دهند مسجد کازرونی را خراب کنند و از نو بسازند!»
یکی دیگر از نمازگران مسجد کازرونی این‌طور از علاقه‌اش به این مسجد می‌گوید: «من مغازه‌دار هستم و دوسال است که به این مسجد می‌آیم و با تخریب آن هم خیلی مخالفم. مسجدی بسیاز زیبا و سنتی است. حال و هوای خاصی دارد و من هیچ کم و کاستی در این مسجد نمی‌بینم، به لحاظ فضا هم برای نمازگزاران کافی است. تخریب به بهانه توسعه و چندطبقه ساختن اصلاً کار درستی نیست. کسانی که به تخریب اصرار دارند حتماً می‌خواهند از سایر طبقاتِ آن استفاده ببرند درصورتی که نباید چنین کنند. این مسجد یادگار زمانی است که کلیسای مقابل ساخته شد و مرحوم کازرونی هم تصمیم گرفت این مسجد را در مقابل کلیسا بسازد.»
شبستان زمستانی نوساز نیست
به قسمتی از مسجد کازرونی می‌روم که بانوان کم‌کم برای نماز آماده می‌شوند، یکی از آن‌ها به ایواره می‌گوید: «ما اصلاً و به‌هیچ‌عنوان با تخریب این مسجد موافق نیستیم. اینجا ۸۰ سال پیش ساخته‌شده و حالت میراثی دارد و خراب کردن آن حرام است. هر کاری از دستمان برآید برای خراب نشدنش انجام می‌دهیم. اینکه گفته‌اند فضای آن کوچک و برای نمازگزاران سخت است و امکانات ندارد اصلاً درست نیست! ما برای نماز هیچ سختی نداریم و می‌خواهیم به همین صورت که هست در آن نماز بخوانیم. من و پدرم، مادرم و مادر شوهرم از ۵۰ سال پیش به این مسجد می‌آمدیم و از نمازخواندن در آن خیلی خوشحالیم و صد درصد مخالفم تخریبِ آن هستیم.»
بانوی دیگر چنین بیان می‌کند: «من ۷۰ سال دارم و از ۵ سالگی همراه با مادربزرگم به مسجد کازرونی می‌آمدم و روی پشت‌بامش نماز می‌خواندیم. همه‌چیزِ این مسجد عالی است و همه قسمت‌های آن باهم ساخته شده‌اند، این شبستان زمستانی هم از همان اول که من به مسجد می‌آمدم بود و اینکه می‌گویند تازه‌ساز است، اصلاً درست نیست! هم ما پیرها این مسجد را خیلی دوست داریم و هم جوان‌ترها به آن علاقه دارند.»
با خراب‌کردن مسجد، بزرگ‌ترها را خانه‌نشین نکنید
خانم محرابی نیز با بیان اینکه با تخریب و نوسازی مسجد کازرونی صد درصد مخالف است، می‌گوید: «واقعاً مسجد زیبایی است و حالت سنتی دارد. این مسجد ۸۰ سال قبل ساخته‌شده و آدم‌های اینجا همگی بومی و عاشق مسجدشان هستند. خانم علویه همایونی و خانم‌ها شکرانی و نکویی از شاگردان بانو مجتهده امین بودند که در این مسجد برنامه برگزار کرده و همه علاقه‌مندان هم از صحبت‌هایشان استفاده می‌کردند. مسجد کازرونی مسجدی است که خیلی فعالیت زنانه دارد و همه باهم کمک می‌کنند. ما که جوان‌تر هستیم از بزرگانِ این مسجد خیلی چیزها یاد می‌گیریم. اینجا مسجدی است که شور و هیجان دارد و پرنشاط است و حیف است خراب شود. اگر خراب شود کم‌کم همۀ مجالسِ آن ازهم‌پاشیده می‌شوند و خانم‌های مسن از منزل بیرون نمی‌آیند چون مسجدِ دیگری اطراف ما نیست و خانم‌هایی که سن بالاتری دارند دیگر نمی‌توانند برای نماز به مسجد دیگری برود و درنتیجه ما جوان‌ترها هم نمی‌توانیم از گفتار و رفتار آن‌ها چیزی یاد بگیریم. روزهای یک‌شنبه و سه‌شنبه در این مسجد تفسیر قرآن برگزار می‌شود و همه جوان‌ها با عشق و علاقه لحظه‌شماری می‌کنند که بیایند و از سخنان بزرگوارانی مثل شاگردان مجتهده امین استفاده کنند، البته متأسفانه دو نفر از شاگردان ایشان فوت کردند و الآن شاگرد سوم ایشان یعنی خانم شکرانی به این مسجد می‌آیند و به ما آموزش می‌دهند. ما خیلی خوشحالیم که مسجدی به این زیبایی داریم و امیدواریم از خراب کردن آن صرف‌نظر کنند چون این مسجد واقعاً مشکلی ندارد! نه سازۀ آن مشکلی دارد و نه کمبود فضا دارد، ازنظر سرمایش و گرمایش هم عالی است. من ۳۵ سال است که به این مسجد می‌آیم و پسرهایم ۳۲ ساله و ۳۰ ساله هستند و همیشه در این مسجد نماز خوانده‌اند و از همان زمان که من می‌آمدم شبستان زمستانی هم بود. این مسجد خیّرهای خیلی خوبی هم دارد. آدم‌های معروفی اینجا می‌آیند مثلاً صبح‌های سه‌شنبه آقای جعفرعلی می‌آیند و این مسجد آن‌قدر شلوغ و پرنشاط می‌شود که دلم می‌خواهد بیایید و ببینید. حیف است، واقعاً حیف است که خرابش کنند. مسجد پرشور و حالی است ولی اگر خراب شود بزرگ‌ترها خانه‌نشین می‌شوند و نمی‌آیند و آن‌وقت جوان‌ها هم دیگر به مسجد نخواهند آمد.»
ما مسجد بزرگ و نو نمی‌خواهیم
یکی دیگر از بانوان نمازگزار نیز توضیح می‌دهد: «همه اهالی محل مخالف تخریب این مسجد هستند. مسجد کازورنی هیچ مشکلی ندارد و اصلاً نباید تخریب شود. ما مسجدِ نو و بزرگ نمی‌خواهیم و باید حالت سنتی این مسجد حفظ شود. یک زمین نزدیک مادی دارند خب بروند و آنجا بسازند! به این بنا چه‌کار دارند؟! این مسجد به‌هیچ‌وجه نباید تخریب شود و حتی همه اهالی مسجد حاضرند استشهاد جمع کرده و امضا کنند و به اداره امور مساجد تحویل دهند.»
بانوی دیگر چنین می‌گوید: «من دو سال است که به عشق نمازخواندن در مسجد کازرونی به این محله می‌آیم. مردمی که به این مسجد می‌آیند فوق‌العاده آگاه‌اند و مسجد بسیار خوبی است. اگر تخریب شود ما افسردگی پیدا می‌کنیم. من به هوای این مسجد به این محل آمدم و اگر نباشد انرژی همه از بین می‌رود.»
موقع خروج از مسجد کازرونی، امیرکیوان صراف، یکی از اعضای هیئت‌امنای مسجد کازرونی را می‌بینم و از او می‌خواهم تصمیم هیئت‌امنای این مسجد درخصوص تخریب و بازسازی آن را توضیح دهد. او ابتدا به ایواره می‌گوید: «این‌همه مسجد! روی چه حسابی به مسجد کازرونی آمده‌اید؟!»
و وقتی در پاسخ می‌شنود که موضوعِ مطرح شده از سوی هیئت‌امنای این مسجد در خصوص اقدام آن‌ها برای تخریب و بازسازی این مسجد را دنبال می‌کنیم، ادامه می‌دهد: «این چیزی که شما می‌گویید نشر اکاذیب است. تخریب یعنی پروانه برای تخریب صادر شده باشد، اما آیا پروانه‌ای صادر شده که شما زحمت کشیدید؟!»
به او می‌گویم: «یعنی شما می‌گویید بحث تخریب و بازسازیِ این مسجد مطرح نیست؟»
صراف پاسخ می‌دهد: «نمی‌گویم نیست، دراین باره صحبت شده، ولی ما هنوز پروانه نگرفتیم و کاری نکردیم.»
و من می‌گویم: «به هرحال از طرف هیئت‌امنای این مسجد برای تخریب و بازسازی اقدام شده و منتظر پروانه هستید.»
او ادامه می‌دهد: «اقداماتی می‌خواستند بکنند ولی هنوز به نتیجه نرسیدند. بحث را خیلی جدی نگیرید، هروقت به نتیجه رسیدند و بین خودشان تأییدیه گرفتند بعد بیایید.»
به صراف می‌گویم: «وقتی تأییدیه بگیرند آن‌وقت کار از کار می‌گذرد. باید از الآن کاری کرد و جلوی تخریب را گرفت.»
مسجد کازرونی حاوی الگوی منحصر به‌فرد معماری است
اما با قوت‌گرفتن موضوع تخریب و بازسازی مسجد زیبای کازرونی، وحید مهدویان، معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان نیز اعلام‌کرد: «لایه‌های تاریخ معماری شهر اصفهان، ریشه‌هایی به‌هم بافته و پیوسته‌ای است که قطع بخشی از این ریشه‌های به‌هم بافته، آسیب جدی بر پیکر پیر درخت هویت و اصالت شهر تاریخی اصفهان خواهد بود، بنابراین هویت ما درختی با ریشه‌های تنومند از جنس حافظه تاریخی ملموس و ناملموس است که نگهداشت و پاسداشت این ریشه‌ها پیکره درخت را پایدار و ماندنی و خاک را حفظ می‌کند که این حس تعلق و دلبستگی و وابستگی به خاطرات ریشه‌دار، مانع از مهاجرت شهروندان می‌شود.»
او مسجد کازرونی واقع در خیابان عباس‌آباد را حاوی الگوی ارزشمند و منحصر به‌فرد معماری و تزئینات و تکنیک‌های ویژه‌ای دانسته و بیان کرد: «حل هوشمندانه هندسه و چرخش هنرمندانه به سمت قبله، دالان و حیاط و ایوان‌های زیبا، محراب نفیس و کتیبه‌های معرق به خط بی‌نظیر نستعلیق، اجرای طاق‌های آجری بسیار زیبا و هنرمندانه و طاق‌نماهای نفیس معرق و معقلی، حوض خانه کم‌نظیر، بخشی از ارزش‌های لازم‌الحفظ هستند. مسجد کازرونی آخرین نمونه از مساجد ایرانی دو ایوانی است که از این جهت بسیار ارزشمند و از معدود ابنیه باقی‌مانده در اصفهان است. این مسجدِ واجد ارزش که معماری آن مربوط به دوران مهم گذار (اواخر قاجار به دوره پهلوی) است، تداوم معماری ارزشمند گذشته و نشان‌دهنده یکپارچگی تاثیرپذیری، گذار از یک دوره تاریخی به دوره دیگر و مکمل مجموعه اسناد و مدارک یک دوره تاریخی است.»
او با بیا اینکه معمار مسجد کازرونی از آخرین نسل معماران مبرز گذشته بوده است که دانش معماری را به‌صورت استاد شاگردی فراگرفته و خود به مرحله استادی رسیده‌اند و توانایی آن را داشته‌اند که چگونه و چطور قبله را در بنایی که در جهت جغرافیایی شمالی-جنوبی قرارگرفته، به‌درستی بگرداند تا هیچ جای کم و کاستی در حجم معماری مسجد باقی نماند، تأکید کرد: «مسجد کازرونی، نزد اهالی مورد توجه و علاقه خاص بوده و خاطره جمعی یک نسل را در خود حفظ‌کرده است. معنویت ناشی از سال‌ها عبادتِ علمای برجسته و اذکار مؤمنین و مومنات که بر سنگ و آجر این مسجد اثر کرده و آن را به موجودی صاحب روح عبادت تبدیل‌کرده است.»
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان مسجد کازرونی را حاوی الگوی منحصر بفرد معماری دانست و با بیان اینکه رو همه وظیفه داریم از باقی مانده‌های ارزشمند اصفهان که جزئی از هویت و افتخار است، محافظت کنیم، از آمادگی همکاری این معاونت با اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان به منظور بررسی طرح مرمت و پایدارسازی این مسجد نیز خبر داد.
همچنین لازم است به دیدگاه اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان نیز درباره ضرورت حفاظت از مسجد کازرونی اشاره کنیم.
با مطرح شدنِ موضوع تخریب و بازسازی این مسجد ارزشمند، اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان از همان ابتدای طرح این موضوع، به ارزشمند بودنِ مسجد کازرونیِ محله عباس‌آباد و ضرورت حفاظت از آن تأکید کرد. این اداره در نامۀ خود به تاریخ ۱۲ مردادماه ۱۴۰۰ و خطاب به مدیر وقت شهردراری منطقه یک اصفهان آورده بود که «عطف به درخواست ثبت شده در دبیرخانه این اداره کل و بازدید کارشناسی از مسجد تاریخی کازرونی واقع در خیابان عباس‌آباد و طرح مستندات اثر در کمیته ثبت آثار استان اصفهان مورخ ۲۴ خردادماه ۱۴۰۰ و تأیید کارشناسان این اداره کل مبنی بر واجد ارزش بودن بنای مذکور از نظر تاریخی و معماری، حفظ و حراست بنا بر اساس ضوابط بافت‌های تاریخی ضروری است، لذا خواهشمند است از صدور هرگونه مجوز تخریب، نوسازی و تفکیک و …. خودداری شود. بدیهی است صرفاً مرمت بنای مذکور با حفظ کالبد اصیل و با ارائه طرح مرمت پس از تأیید این اداره کل مجاز خواهدبود.»
این اداره کل همچنین در نامه‌ای دیگر به تاریخ سوم تیرماه ۱۴۰۲ و خطاب به مدیر کنونی شهرداری منطقه یک اصفهان آورده است که «نظر به بند ۳۲ مصوبات کمیسیون محترم ماده ۵ مورخ ۲۱ اسفندماه ۱۴۰۱ در خصوص مسجد تاریخی کازرونی، به آگاهی می‌رساند بنای تاریخی یادشده از آثار ارزشمند شهر اصفهان است و بر این اساس هرگونه تخریب، تفکیک و نوسازی آن ممنوع و صرفاً مرمت اصولی بنا متناسب با ساختار اصیل و کالبد تاریخی، مطابق با طرحِ موردتأیید و با نظارت این اداره کل امکان‌پذیر خواهدبود. قابل ذکر است حفظ خط بدنۀ مسجد در تمامی اضلاع ضروری بوده و هرگونه عقب نشینی دیوار از بر گذرهای همجوار مجاز نمی‌باشد. بدیهی است مطابق با مصوبه فوق الاشاره اصلاح خط بدنه مسجد مطابق با وضع موجود و بدون هرگونه عقب نشینی از محل اصلی خود مورد تأیید این اداره کل خواهد بود.»
شایان ذکر است که اگرچه مسجد کازورنی، هنوز یک بنای وقفی نیست، ولی اقدامات لازم برای برای وقف آن در حال انجام است؛ ازاین‌رو باید با سید محسن قائم‌فرد نیز گفت‌وگو کنم که از سوی خانواده کازرونی به‌عنوان متولی مسجد کازرونی به اوقاف معرفی‌شده است و درواقع باید او را مسئول این موقوفه خواند.
قائم‌فرد در ابتدا به ایواره می‌گوید: «صحبت‌های اهالی محل را شنیدید؟»
پاسخ می‌دهم که: «بله»
و بعد تأکید می‌کند: «نظر من نظر آن‌هاست.»
او سپس ادامه می‌دهد: «مسجد کازرونی عملاً وقف‌شده، ولی ازنظر سندی همچنان به نام مالکین است. فرزندان واقفین این مسجد، خانواده بسیار اصیل و خیراندیشی بودند و در همه حوزه‌ها در اصفهان کارهای خیرِ بسیاری انجام دادند ازجمله اینکه مسجد کازرونی را با شرایط ویژه ساختند؛ ولی اینکه سند وقفی برای آن تنظیم نکردند به دلیل عدم اهمیت دادنشان به این کار نبوده است، بلکه به این دلیل بوده که بخواهند آن را حفظ کند و حتی مراکز دولتی و اوقاف هم نتوانند در آن دخل و تصرف غیر مشروعی داشته باشند. درحال‌حاضر برای اینکه از مشکلات احتمالیِ آینده پیشگیری شود نسل دوم و سوم خانواده کازرونی تصمیم گرفتند که مسجد کازرونی وقف شود، کارهای وقفی هم توسط وکیل آن‌ها انجام‌شده و من را به‌عنوان متولی معرفی کردند که در جریان صدور حکم برای متولی اوقاف و گرفتن شناسه است.»
قائم فرد ادامه داد: «در این اثنا گروهی نسبت به تخریب و بازسازی مسجد ابراز عقیده و علاقه کرده‌اند، گروهی نیز به‌شدت نظرشان این است که این مسجد قابل‌تخریب نیست و مشکلی ندارد که تخریب شود. ما هم نظرمان را منوط به نظر کارشناسان می‌دانیم، مبنی بر اینکه اگر بگویند استحکام این مسجد به‌گونه‌ای نیست که بتواند به حیات خود ادامه دهد دراین‌صورت تخریب و بازسازی شود، ولی اگر کارشناسان بگویند که این مسجد مشکلی برای ادامه حیات ندارد، اصلاً به بازسازی و تخریب نیازی نیست که چنین هم هست و نظرات جدی کارشناسی مبنی بر ضرورت حفظ مسجد کازرونی مطرح‌شده و نظر این کارشناسان نیز موردتأیید ما است.»
این وکیل دادگستری اشاره کرد: «دوستانی که علاقه به تخریب این مسجد دارند در این زمینه از آیت‌الله‌العظمی مظاهری یک دست‌نوشته گرفته‌اند و از ایشان سوال شده که اگر مسجدی قابل‌استفاده نباشد آیا امکان تخریب و بازسازی آن وجود دارد یا خیر، و ایشان فقط به‌صورت یک حکم کلی گفتند که اگر یک مسجد در حال خراب شدن است تخریب و بازسازی شود؛ اما از سوی دفتر آیت‌الله مظاهری مکرراً به من گفته‌اند و به‌صورت حضوری و شفاهی و حتی در رسانه‌ها اعلام کرده‌اند که تخریب این مسجد فقط درصورتی‌که است که قابل‌استفاده نباشد؛ ضمن اینکه در صورت بازسازی هم، از فرش تا عرش این مکان، مسجد است و به‌جز مسجد نباید برای استفادۀ دیگری موردنظر باشد. بنابراین اگر قرار شد مسجد کازرونی تخریب هم بشود که این هم فقط در صورتی است که کارشناسان بگویند که به لحاظ استحکامی مشکل دارد. (که البته چنین نیست و نظراتی که اعلام‌شده نشان می‌دهد مسجد کازرونی چنین مشکلی ندارد.) اما اگرهم مشکلی داشت، در صورت بازسازی، همه قسمت‌های آن باید همچنان مسجد بماند و نمی‌توان از آن هیچ استفادۀ دیگری کرد.»
او گفت: «با توجه به نظریات اخیری که میراث فرهنگی به‌صورت مکتوب و رسمی ارائه کرده و پیگیری‌هایی که از طرف امور فرهنگی و مشاورین شهردار اصفهان انجام‌شده است، اعلام‌شده که این مسجد نیازی به تخریب ندارد و به حفظ آن به‌عنوان یک بنای پهلوی تأکید شده؛ به‌خصوص با این دیدگاه که در زمان پهلوی، تسلط فرهنگ معماری غرب به‌شدت در مسجدسازی و اماکن‌سازیِ ما نفوذ داشته و مسجد کازرونی که آن را به‌صورت ویژه روبه‌قبله ساخته‌اند از آخرین بناهایی است که در بنای آن همچنان از نگاه معماری سنتی بهره گرفته است.»
قائم‌فرد با تأکید بر اینکه باید از مسجد کازرونی حفاظت و مراقبت کرد، افزود: «در هفته اخیر نیز چند نفر از کارشناسان بسیار موجه و معتبر حوزه عمران و دارای صبغه میراثی، گزارش سه‌صفحه‌ای تهیه کردند و فرمودند که به‌هیچ‌وجه تخریب مسجد کازرونی صحیح نیست.»
مسئول این موقوفه تصریح کرد: «ما به‌عنوان آدم‌هایی که در این کار تخصص نداریم همیشه مستمع نظرات کارشناسی بودیم و درحالی‌که تنها یک نظر برای تخریب این مسجد مطرح است، اما نظرات خیلی جدی مطرح‌شده درباره اینکه مسجد کازرونی غیر قابل‌تخریب است.»
او اضافه کرد: «مردم این محله نیز در این خصوص چند بار هم به من مراجعه داشتند، آن‌ها بسیار انسان‌های خوب و منطقی هستند و به دنبال این موضوع‌اند که چون نظر کارشناسی نشان‌دهندۀ حفظ این مسجد است پس باید حفظ شود.»
اما در بخشی از گزارش سه صفحه‌ای که سیدمحسن قائم فرد به آن اشاره می‌کند و در تاریخ ۲۱ تیرماه ۱۴۰۲ از سوی تعدادی از کارشناسان موجه و معتبر حوزه عمران و دارای صبغه میراثی خطاب به وی نوشته‌شده و در آن به ضرورت حفاظت از مسجد کازرونی تأکیدشده، آمده است که «مسجد کازرونی در سلامت سازه، خدمت‌رسانی به اهالی محله عباس‌آباد و شهر اصفهان را انجام می‌دهد و بخشی از بدنه خیابان تاریخی عباس‌آباد را غنا می‌بخشد.»
همچنین در بخش دیگری از این نامه آمده است که «مسجد کازرونی نشانه‌ای از تداوم معماری گذشته در معماری ارزشمند معاصر است که به همت استاد علی‌اکبر کازرونی، معمار و هنرمندان خطاط و کاشی‌کار معاصرش شکل‌گرفته است. استاد ابریشم‌کار خطاط برجسته خط نستعلیق، خطوط کتیبه‌های مسجد را هنرمندانه طراحی کرده است. راهروی ورودی مسجد کازرونی فرصتی مناسب برای قطع ارتباط نمازگزار با دنیای بیرون فراهم آورده و حیاط دل‌نواز با حوض آبی که نشانه پاکی و تطهیر است باعث انعکاس آبی آسمان در آب می‌گردد که توجه مؤمن را به عالم بالا معطوف و آماده نیایش می‌سازد که این‌همه از معماریِ توانمند حکایت می‌کند. پیچش نامحسوس شبستان به سمت قبله و وضوخانه و موذنه‌ای با ستونک‌های چوبی که به‌دقت و زیبایی تزئین یافته، مهتابی دل‌باز پشت‌بام که با دیواره‌هایی بلند مخصوص نیایش در ساعات و ایام مناسب طراحی‌شده، مسجدی بزرگ را در ابعادی کوچک شکل داده است. لازم به ذکر است این مسجد دارای دو ورودی است که در حال حاضر ورودی مخصوص بانوان به کتابخانه تبدیل‌شده است.»
در این گزارش به افرادی که نماز جماعت را در این مسجد اقامه کرده‌اند ازجمله فقها، علما و مفاخر معاصر شهر اصفهان مانند حاج‌آقا رحیم ارباب، حاج میرزاعلی آقا شیرازی، حاج شیخ حسن نجف‌آبادی نیز اشاره‌شده است. همچنین در این گزارش با برشمردن سه شاخصۀ ویژه این مسجد آمده است که «مسجد کازرونی به‌تنهایی چندین شاخصۀ واجد ارزش بودن برای ثبت در فهرست آثار ملی را دارا است.» و سپس این سه شاخصه را چنین توضیح داده است: «۱. تداوم هوشمندانۀ معماری ارزشمند گذشته که شأن ملی اثر را مسجل می‌سازد، ۲. مسجدی که خاطرات جمعی چند نسل را در خود حفظ کرده و مورداحترام، توجه و علاقۀ ساکنین محله است، و ۳. یادآور حفظ خاطره و حضور جمعی از مفاخر شهر اصفهان است که سال‌ها در این مسجد اقامه نماز کرده‌اند.»
انتهای پیام